Available languages

Taxonomy tags

Info

References in this case

Share

Highlight in text

Go

Προσωρινό κείμενο

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ

MACIEJ SZPUNAR

της 19ης Ιανουαρίου 2017 (1)

Υπόθεση C-591/15

TheQueen,κατόπιν αιτήσεως της:

The Gibraltar Betting and Gaming Association Limited

κατά

Commissioners for Her Majesty’s Revenue and Customs

Her Majesty’s Treasury

[αίτηση του High Court of Justice (England & Wales),
Queen’s Bench Division (Administrative Court)
(ανώτερο διοικητικό δικαστήριο, Ηνωμένο Βασίλειο)
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]

«Άρθρο 355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ – Πεδίο εδαφικής εφαρμογής των Συνθηκών – Καθεστώς του Γιβραλτάρ – Άρθρο 56 ΣΛΕΕ – Ελευθερία παροχής υπηρεσιών – Αμιγώς εσωτερική κατάσταση – Τυχερά παίγνια – Έννοια του περιορισμού – Φορολογικό μέτρο εφαρμοζόμενο αδιακρίτως»







 Εισαγωγή

1.        Το 2014, το Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας (στο εξής: Ηνωμένο Βασίλειο) θέσπισε νέο φορολογικό καθεστώς (στο εξής: νέο φορολογικό καθεστώς) για ορισμένους φόρους τυχερών παιγνίων, βάσει του οποίου οι πάροχοι υπηρεσιών τυχερών παιγνίων υποχρεούνται να καταβάλλουν φόρο τυχερών παιγνίων για υπηρεσίες τυχερών παιγνίων που παρέχουν σε «πρόσωπα ευρισκόμενα στο Ηνωμένο Βασίλειο», ανεξάρτητα αν ο πάροχος της υπηρεσίας τυχερών παιγνίων είναι εγκατεστημένος στο Ηνωμένο Βασίλειο ή σε άλλη χώρα. Αυτό το νέο φορολογικό καθεστώς αντικατέστησε το παλαιό καθεστώς σύμφωνα με το οποίο φόρο τυχερών παιγνίων είχαν την υποχρέωση να αποδίδουν μόνο οι εγκατεστημένοι στο Ηνωμένο Βασίλειο πάροχοι υπηρεσιών τυχερών παιγνίων επί των ακαθάριστων κερδών που αποκόμιζαν από την παροχή υπηρεσιών τυχερών παιγνίων σε πελάτες παγκοσμίως.

2.        Η Gibraltar Betting and Gaming Association (στο εξής: GBGA), εταιρία συσταθείσα στο Γιβραλτάρ, βάλλει κατά αυτού του νέου καθεστώτος, δεδομένου ότι οι υπηρεσίες τυχερών παιγνίων που παρέχονται από το Γιβραλτάρ στο Ηνωμένο Βασίλειο θα υπόκεινται εφεξής σε πρόσθετη φορολόγηση στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η GBGA υποστηρίζει ότι ο εν λόγω φόρος αντιβαίνει προς την ελευθερία παροχής υπηρεσιών, η οποία κατοχυρώνεται στο άρθρο 56 ΣΛΕΕ.

3.        Το ζήτημα αν είναι δυνατή η επίκληση του άρθρου 56 ΣΛΕΕ σε κατάσταση όπου τα πραγματικά περιστατικά περιορίζονται μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και του Γιβραλτάρ εξαρτάται από το αν για τους σκοπούς της συγκεκριμένης διατάξεως οι δύο αυτές οντότητες αποτελούν τμήμα του ίδιου κράτους μέλους. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να διαπιστωθεί αν, εν προκειμένω, έχουμε να κάνουμε με αυτό που, γενικώς, έχει επικρατήσει να λέγεται «αμιγώς εσωτερική κατάσταση».

4.        Μολονότι η υπό κρίση υπόθεση αφορά τη σχέση μεταξύ ενός νησιού (2) και ενός βράχου, δεν σκοπεύω να αφήσω τον αναγνώστη «μετέωρο» μέχρι τέλους: ξεκαθαρίζω εξαρχής ότι θα προτείνω στο Δικαστήριο να δεχθεί ότι, για τους σκοπούς του άρθρου 56 ΣΛΕΕ, το Γιβραλτάρ και το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να λογίζονται ως ενιαία οντότητα. Πρόκειται περί αμιγώς εσωτερικής καταστάσεως επί της οποίας δεν εφαρμόζεται το άρθρο 56 ΣΛΕΕ. Επικουρικά, αν το Δικαστήριο καταλήξει σε διαφορετικό συμπέρασμα, προτείνω να δεχθεί ότι οι προσβαλλόμενες στην υπό κρίση υπόθεση διατάξεις του νέου φορολογικού καθεστώτος δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι συνιστούν περιορισμό στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, δεδομένου ότι εφαρμόζονται συλλήβδην και χωρίς να εισάγουν διακρίσεις σε παρόχους υπηρεσιών τυχερών παιγνίων οι οποίοι είναι εγκατεστημένοι είτε στο Ηνωμένο Βασίλειο είτε αλλού.

 Νομικό πλαίσιο

 Δίκαιο της Ένωσης

5.        Το άρθρο 355 ΣΛΕΕ έχει ως εξής:

«Πλην των διατάξεων του άρθρου 52 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση περί του πεδίου εδαφικής εφαρμογής των Συνθηκών, εφαρμόζονται οι ακόλουθες διατάξεις:

[…]

3.      Οι διατάξεις των Συνθηκών εφαρμόζονται στα ευρωπαϊκά εδάφη, για τις εξωτερικές σχέσεις των οποίων υπεύθυνο είναι ένα κράτος μέλος.»

6.        Το άρθρο 28 της Πράξεως περί των όρων προσχωρήσεως και των προσαρμογών των Συνθηκών [του Βασιλείου της Δανίας, της Ιρλανδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και Βορείου Ιρλανδίας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες] (3) ορίζει τα εξής:

«Οι πράξεις των οργάνων της Κοινότητος οι σχετικές με τα προϊόντα του παραρτήματος II της συνθήκης ΕΟΚ και με τα προϊόντα τα οποία κατά την εισαγωγή τους στην Κοινότητα υπόκεινται σε ειδική ρύθμιση συνεπεία της εφαρμογής της κοινής γεωργικής πολιτικής, καθώς επίσης και οι πράξεις οι σχετικές με την εναρμόνιση των νομοθεσιών των Κρατών μελών περί των φόρων κύκλου εργασιών δεν εφαρμόζονται στο Γιβραλτάρ, εκτός αν το Συμβούλιο αποφασίζοντας ομοφώνως προτάσει της Επιτροπής ορίσει άλλως.»

7.        Όπως καθίσταται σαφές από τη συνδυαστική ανάγνωση του άρθρου 29 της ως άνω Πράξεως Προσχωρήσεως και του παραρτήματος I, σημείο 1.4, που προσαρτάται στην πράξη αυτή, το Γιβραλτάρ δεν αποτελεί τμήμα του τελωνειακού εδάφους της Ένωσης (4).

 Δίκαιο του Ηνωμένου Βασιλείου

8.        Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν επτά φόροι τυχερών παιγνίων: o γενικός φόρος στοιχημάτων, ο φόρος αμοιβαίων στοιχημάτων, ο φόρος εξ αποστάσεως παιγνίων, ο φόρος παιγνίων, ο φόρος bingo, ο φόρος λαχείων και ο φόρος παιγνίων με μηχανές.

9.        Η προκειμένη υπόθεση αφορά τον φόρο εξ αποστάσεως παιγνίων.

10.      Το 2014, στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Finance Act 2014 (δημοσιονομικός νόμος του 2014, στο εξής: FA 2014) θέσπισε το νέο φορολογικό καθεστώς για την επιβολή ειδικών φόρων κατανάλωσης επί των υπηρεσιών τυχερών παιγνίων. Το άρθρο 154 του κεφαλαίου 3 του τμήματος 3 του ΔΝ 2014 ορίζει ως «εξ αποστάσεως παίγνια» τα παίγνια στα οποία τα πρόσωπα μετέχουν μέσω διαδικτύου, τηλεφώνου, τηλεοράσεως, ραδιοφώνου ή οποιουδήποτε άλλου ηλεκτρονικού ή άλλου τεχνολογικού μέσου επικοινωνίας. Στο άρθρο 188, παράγραφος 1, στοιχείο a, του FA 2014 το «παίγνιο» ορίζεται ως «η διενέργεια τυχερού παιγνίου με σκοπό το κέρδος».

11.      Το άρθρο 155, παράγραφος 1, του ως άνω νόμου ορίζει ότι επιβάλλεται ειδικός φόρος κατανάλωσης, καλούμενος φόρος εξ αποστάσεως παιγνίων, για τη «συμμετοχή υποκειμένων σε φόρο προσώπων σε εξ αποστάσεως παίγνια βάσει συμφωνιών μεταξύ των προσώπων αυτών και άλλων προσώπων».

12.      Στα «υποκείμενα σε φόρο πρόσωπα», όπως αυτά ορίζονται στο άρθρο 155, παράγραφος 2, του FA 2014 συμπεριλαμβάνεται «οποιοδήποτε πρόσωπο ευρισκόμενο στο Ηνωμένο Βασίλειο». Κατά το άρθρο 186, παράγραφος 1, του FA 2014 ως «πρόσωπο ευρισκόμενο στο Ηνωμένο Βασίλειο» ορίζεται «κάθε άτομο που έχει τη συνήθη διαμονή του στο Ηνωμένο Βασίλειο» ή «νομικό πρόσωπο που έχει συσταθεί νομίμως στο Ηνωμένο Βασίλειο». Οι διοργανωτές (μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται οι πάροχοι υπηρεσιών τυχερών παιγνίων) οφείλουν να τηρούν τα κατάλληλα αρχεία, τα οποία θα τους επιτρέπουν να διαπιστώνουν αν οι πελάτες τους έχουν τη συνήθη διαμονή τους στο Ηνωμένο Βασίλειο («πρόσωπα ευρισκόμενα στο Ηνωμένο Βασίλειο») ή διαμένουν συνήθως εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου (βλ. κατευθυντήριες γραμμές των HMRC, οι οποίες εκδόθηκαν βάσει των απαιτήσεων του άρθρου 187 του FA 2014). Οι διοργανωτές οφείλουν, μεταξύ άλλων, να ελέγχουν τη διεύθυνση του πελάτη (όπως αναγράφεται σε τραπεζική δήλωση, σε πιστωτική κάρτα ή σε άδεια οδηγήσεως) ή τον αριθμό τηλεφώνου επικοινωνίας του πελάτη. Αν υπάρχουν δύο ή περισσότερες ενδείξεις από τις οποίες να συνάγεται η συνήθης διαμονή του στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι διοργανωτές πρέπει να αντιμετωπίζουν αυτόν τον πελάτη ως πρόσωπο ευρισκόμενο στο Ηνωμένο Βασίλειο και να υποβάλουν σχετική δήλωση στους HMRC.

13.      Ο συντελεστής του φόρου εξ αποστάσεως παιγνίων ανέρχεται σε ποσοστό 15 % επί «των κερδών των παρόχων υπηρεσιών τυχερών παιγνίων» από τα εξ αποστάσεως παίγνια κατά τη διάρκεια μιας οικονομικής χρήσεως. Ουσιαστικά, τα κέρδη ισούνται με το σύνολο των στοιχημάτων που εισπράχθηκαν αφαιρουμένων των κερδών που καταβλήθηκαν στους νικητές (βλ. άρθρο 157 του FA 2014).

14.      Κατά το άρθρο 162 του FA 2014: «ο πάροχος υπηρεσιών παιγνίων ευθύνεται για την καταβολή του συνόλου των φόρων εξ αποστάσεων παιγνίων που καταλογίσθηκαν στα κέρδη τα οποία αποκόμισε ο πάροχος από τα εξ αποστάσεως παίγνια, κατά τη διάρκεια της οικονομικής χρήσεως».

 Πραγματικά περιστατικά, διαδικασία και προδικαστικά ερωτήματα

15.      Η GBGA είναι επαγγελματική ένωση, μέλη της οποίας είναι κυρίως πάροχοι υπηρεσιών τυχερών παιγνίων με έδρα το Γιβραλτάρ, οι οποίοι παρέχουν υπηρεσίες εξ αποστάσεως παιγνίων σε πελάτες στο Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες χώρες. Ποσοστό τουλάχιστον 55 % των υπηρεσιών εξ αποστάσεως τυχερών παιγνίων που παρέχονται σε πελάτες ευρισκόμενους στο Ηνωμένο Βασίλειο προέρχεται από εταιρίες εγκατεστημένες στο Γιβραλτάρ και το 90 % περίπου της οικονομικής δραστηριότητας των πελατών με βάση το Ηνωμένο Βασίλειο στην εθνική αγορά των εξ αποστάσεως παιγνίων δεν βαρυνόταν με την καταβολή οποιουδήποτε ειδικού φόρου κατανάλωσης στο Δημόσιο του Ηνωμένου Βασιλείου.

16.      Βάσει του καθεστώτος που ίσχυε πριν από τη θέσπιση του νέου φορολογικού καθεστώτος, η σχετική φορολογική νομοθεσία του Ηνωμένου Βασιλείου προέβλεπε ότι οι εγκατεστημένοι στο Ηνωμένο Βασίλειο πάροχοι υπηρεσιών εξ αποστάσεως τυχερών παιγνίων φορολογούνταν εκεί με συντελεστή 15 % επί των ακαθάριστων κερδών που αποκόμιζαν από την παροχή υπηρεσιών εξ αποστάσεως παιγνίων στους πελάτες τους, ανεξαρτήτως του τόπου διαμονής των τελευταίων. Κατά το αιτούν δικαστήριο, δεν αμφισβητείται ότι ο ορθός χαρακτηρισμός αυτού του φόρου είναι φόρος βάσει του «τόπου παροχής». Πάροχοι υπηρεσιών εξ αποστάσεως τυχερών παιγνίων εγκατεστημένοι εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου (συμπεριλαμβανομένου του Γιβραλτάρ) δεν βαρύνονταν στο Ηνωμένο Βασίλειο με την καταβολή φόρου επί των παρεχόμενων υπηρεσιών εξ αποστάσεως παιγνίων, όταν αποδέκτες αυτών των υπηρεσιών ήταν πρόσωπα ευρισκόμενα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι εγκατεστημένοι στο Γιβραλτάρ πάροχοι υπηρεσιών εξ αποστάσεως παιγνίων φορολογούνταν στο Γιβραλτάρ για τις εκ μέρους τους παρεχόμενες υπηρεσίες εξ αποστάσεως τυχερών παιγνίων παγκοσμίως α) με συντελεστή 1 % επί του κύκλου εργασιών τους όσον αφορά μόνο τα αποκλειστικά στοιχήματα προκαθορισμένης αποδόσεως και τις ανταλλαγές στοιχημάτων στο διαδίκτυο και β) με συντελεστή 1 % επί των ακαθάριστων κερδών τους ή της αποδόσεως των παιγνίων όσον αφορά τα διαδικτυακά καζίνο. Κατά το αιτούν δικαστήριο, επίσης δεν αμφισβητείται ότι και αυτός ο φόρος θα χαρακτηριζόταν ορθώς ως φόρος βάσει του «τόπου παροχής».

17.      Η GBGA προσέφυγε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου κατά του νέου φορολογικού καθεστώτος του Ηνωμένου Βασιλείου για συγκεκριμένους φόρους τυχερών παιγνίων που θεσπίστηκαν με τον FA 2014. Διατείνεται ότι οι εδρεύοντες στο Γιβραλτάρ πάροχοι υπηρεσιών εξ αποστάσεως παιγνίων δεν μπορούν πλέον να παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε πρόσωπα ευρισκόμενα στο Ηνωμένο Βασίλειο, χωρίς να υπόκεινται σε φορολόγηση εκεί. Η συμμόρφωσή τους προς το νέο φορολογικό καθεστώς και το νέο κανονιστικό πλαίσιο συνεπάγεται την πρόσθετη οικονομική τους επιβάρυνση και, μέχρι να υπογραφεί συμφωνία αποφυγής διπλής φορολογίας ή μέχρι το Γιβραλτάρ να τροποποιήσει το δικό του φορολογικό καθεστώς, θα φορολογούνται τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στο Γιβραλτάρ για την ίδια εμπορική δραστηριότητα που αφορά πρόσωπα ευρισκόμενα στο Ηνωμένο Βασίλειο.

18.      Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, με διάταξη της 21ης Σεπτεμβρίου 2015, η οποία περιήλθε στη Γραμματεία του Δικαστηρίου στις 13 Νοεμβρίου 2015, το High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) (ανώτερο διοικητικό δικαστήριο, Ηνωμένο Βασίλειο) υπέβαλε στο Δικαστήριο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως επί των ακόλουθων ερωτημάτων:

«(1)      Για τους σκοπούς του άρθρου 56 ΣΛΕΕ και υπό το πρίσμα της συνταγματικής σχέσεως μεταξύ του Γιβραλτάρ και του Ηνωμένου Βασιλείου:

(1)      Πρέπει το Γιβραλτάρ και το Ηνωμένο Βασίλειο να λογίζονται ως μέρος ενός και μόνο κράτους μέλους για τους σκοπούς του δικαίου της Ένωσης, με αποτέλεσμα το άρθρο 56 ΣΛΕΕ να μην έχει εφαρμογή, παρά μόνο στο μέτρο που δύναται να τύχει εφαρμογής επί εσωτερικού μέτρου; Επικουρικά,

(2)      Λαμβανομένου υπόψη του άρθρου 355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ, έχει το Γιβραλτάρ το συνταγματικό καθεστώς χωριστού από το Ηνωμένο Βασίλειο εδάφους εντός της Ένωσης, με αποτέλεσμα η παροχή υπηρεσιών μεταξύ του Γιβραλτάρ και του Ηνωμένου Βασιλείου να πρέπει να λογίζεται ως εμπόριο εντός της Ένωσης για τους σκοπούς του άρθρου 56 ΣΛΕΕ; Επικουρικά,

(3)      Πρέπει το Γιβραλτάρ να λογίζεται ως τρίτη χώρα ή τρίτο έδαφος, με αποτέλεσμα το δίκαιο της Ένωσης να έχει εφαρμογή επί του εμπορίου μεταξύ του Γιβραλτάρ και του Ηνωμένου Βασιλείου μόνο όταν το δίκαιο αυτό έχει εφαρμογή μεταξύ κράτους μέλους και μη κράτους μέλους; Επικουρικά,

(4)            Αρμόζει άλλος χαρακτηρισμός στη συνταγματική σχέση μεταξύ του Γιβραλτάρ και του Ηνωμένου Βασιλείου για τους σκοπούς του άρθρου 56 ΣΛΕΕ;

(2)      Συνιστούν εθνικά φορολογικά μέτρα με χαρακτηριστικά όπως αυτά του νέου φορολογικού καθεστώτος περιορισμό του δικαιώματος ελεύθερης παροχής υπηρεσιών κατά την έννοια του άρθρου 56 ΣΛΕΕ;

(3)      Αν ναι, συνιστούν οι σκοποί που κατά το αιτούν δικαστήριο επιδιώκονται με εθνικά μέτρα (όπως το νέο φορολογικό καθεστώς) θεμιτούς σκοπούς, ικανούς να δικαιολογήσουν τον περιορισμό του δικαιώματος ελεύθερης παροχής υπηρεσιών κατά την έννοια του άρθρου 56 ΣΛΕΕ;»

19.      Η GBGA και η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, η Βελγική και η Τσεχική Κυβέρνηση, η Ιρλανδία, η Ισπανική και η Πορτογαλική Κυβέρνηση, η Κυβέρνηση του Γιβραλτάρ καθώς και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέθεσαν γραπτές παρατηρήσεις. Άπαντες, πλην της Τσεχικής Κυβερνήσεως, ανέπτυξαν προφορικώς τις παρατηρήσεις τους κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, η οποία διεξήχθη στις 4 Οκτωβρίου 2016.

 Ανάλυση

 Πρώτο ερώτημα: μπορεί να εφαρμοσθεί το άρθρο 56 ΣΛΕΕ σε κατάσταση η οποία περιορίζεται μεταξύ του Γιβραλτάρ και του Ηνωμένου Βασιλείου;

20.      Με το πρώτο ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, ουσιαστικά, να διευκρινιστεί αν ιδιώτης μπορεί να επικαλεσθεί το άρθρο 56 ΣΛΕΕ σε κατάσταση της οποίας τα πραγματικά περιστατικά περιορίζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο και το Γιβραλτάρ.

 Το ζήτημα: μπορεί να γίνει επίκληση του άρθρου 56 ΣΛΕΕ μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και του Γιβραλτάρ;

21.      Το αιτούν δικαστήριο διατηρεί αμφιβολίες δεδομένου ότι η Κυβέρνηση του Γιβραλτάρ υποστηρίζει ότι λόγω του ιδιαίτερου συνταγματικού της καθεστώτος, η παροχή υπηρεσιών από διοργανωτές εγκατεστημένους στο Γιβραλτάρ σε πρόσωπα τα οποία διαμένουν στο Ηνωμένο Βασίλειο τελεί υπό την «προστασία» του δικαίου της Ένωσης και ότι οποιοσδήποτε περιορισμός της πρέπει να είναι δικαιολογημένος. Κατά την άποψη της Κυβερνήσεως του Γιβραλτάρ, η αρχή αυτή ισχύει ανεξαρτήτως αν, στην πράξη, υπάρχουν πραγματικές ή δυνητικές επιπτώσεις στο εντός της Ένωσης εμπόριο μεταξύ κρατών μελών.

22.      Μέχρι στιγμής, όσο και αν τούτο ενδέχεται να προκαλεί έκπληξη, το Δικαστήριο δεν έχει κληθεί να κρίνει αν οι διατάξεις για την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών τυγχάνουν εφαρμογής στις σχέσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και του Γιβραλτάρ. Επίσης, εξ όσων δύναμαι να γνωρίζω, ούτε η νομική θεωρία έχει ασχοληθεί συγκεκριμένα με το ζήτημα της σχέσεως μεταξύ του Γιβραλτάρ και του Ηνωμένου Βασιλείου από πλευράς ελεύθερης παροχής υπηρεσιών. Σε αυτό το στάδιο μπορώ μόνο να εικάσω γιατί συμβαίνει αυτό: διότι γενικώς θεωρείται ότι η μοναδική απάντηση μπορεί να είναι ότι καταστάσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και του Γιβραλτάρ αποτελούν αμιγώς εσωτερικές καταστάσεις όσον αφορά την ελευθερία παροχής υπηρεσιών σύμφωνα με το άρθρο 56 ΣΛΕΕ. Εν πάση περιπτώσει, φρονώ ότι η υπό κρίση υπόθεση αποτελεί αμιγώς εσωτερική κατάσταση, το οποίο σημαίνει ότι δεν μπορεί να γίνει επίκληση του άρθρου 56 ΣΛΕΕ.

23.      Τούτο συμβαίνει για τους ακόλουθους λόγους.

 Διατάξεις των Συνθηκών: άρθρα 52 ΣΕΕ και 355 ΣΛΕΕ

24.      Δυνάμει του άρθρου 52, παράγραφος 1, ΣΕΕ, οι Συνθήκες εφαρμόζονται στα 28 κράτη μέλη. Η διάταξη αυτή επιβεβαιώνει τη γενική αρχή του δημοσίου διεθνούς δικαίου ότι οι διεθνείς οργανισμοί δεν διαθέτουν δικό τους έδαφος αλλά αποτελούνται από τα εδάφη των κρατών μελών τους (5). Εξάλλου, το άρθρο 29 της Συμβάσεως της Γενεύης της 23ης Μαΐου 1969, περί του δικαίου των Συνθηκών (6), ορίζει ότι, εκτός αν υπάρχει διαφορετική πρόθεση απορρέουσα από τη Συνθήκη ή από αλλού, μια Συνθήκη δεσμεύει κάθε συμβαλλόμενο μέρος στο σύνολο του εδάφους του. Το έδαφος εκάστου κράτους μέλους ορίζεται βάσει του εθνικού δικαίου και των κανόνων του δημοσίου διεθνούς δικαίου (7).

25.      Το άρθρο 52, παράγραφος 2, ΣΕΕ προσθέτει ότι το πεδίο εδαφικής εφαρμογής των Συνθηκών προσδιορίζεται στο άρθρο 355 ΣΛΕΕ.

26.      Εξάλλου, το άρθρο 355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ ορίζει ότι, επιπλέον των διατάξεων του άρθρου 52 ΣΕΕ, οι διατάξεις των Συνθηκών εφαρμόζονται στα ευρωπαϊκά εδάφη, για τις εξωτερικές σχέσεις των οποίων υπεύθυνο είναι ένα κράτος μέλος. Η προέλευση της συγκεκριμένης διατάξεως εντοπίζεται στο άρθρο 79 της Συνθήκης των Παρισίων του 1951, περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (8). Η αρχική διάταξη της Συνθήκης ΕΚΑΧ είχε θεσπισθεί για την περιοχή του Σάαρλαντ (9). Μεταγενέστερα, τόσο στη Συνθήκη ΕΟΚ (10) όσο και στη Συνθήκη Ευρατόμ (11), περιελήφθησαν αντίστοιχης διατυπώσεως ρήτρες. Σήμερα πλέον, το άρθρο 355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ θεωρείται ότι διέπει την περίπτωση του Γιβραλτάρ. Τούτο, όπως θα καταδείξω διεξοδικότερα σε επόμενα σημεία των προτάσεών μου, έχει επιβεβαιωθεί από το Δικαστήριο (12). Εξάλλου, στη νομικώς μη δεσμευτική, πλην όμως ενδεικτική, δήλωση αριθ. 55 που προσαρτάται στην τελική πράξη της διακυβερνητικής διασκέψεως η οποία ενέκρινε τη Σύμβαση της Λισσαβώνας, το Βασίλειο της Ισπανίας και το Ηνωμένο Βασίλειο δηλώνουν ότι «[…] οι Συνθήκες έχουν εφαρμογή στο Γιβραλτάρ ως ευρωπαϊκό έδαφος για τις εξωτερικές σχέσεις του οποίου υπεύθυνο είναι ένα κράτος μέλος» και ότι «[…] τούτο δεν συνεπάγεται οποιαδήποτε μεταβολή στις αντίστοιχες θέσεις των ενδιαφερομένων κρατών μελών».

27.      Ως εκ τούτου, μπορεί να υποστηριχθεί ασφαλώς, όπως ορθώς υπογραμμίζει και η Κυβέρνηση του Γιβραλτάρ, ότι η εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης στο Γιβραλτάρ εδράζεται σε διαφορετική νομική βάση εντός της Συνθήκης (άρθρο 355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ), σε σχέση με αυτή που ισχύει για το Ηνωμένο Βασίλειο (άρθρο 52, παράγραφος 1, ΣΕΕ).

28.      Πάντως, το άρθρο 355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ ουδεμία αναφορά κάνει στη σχέση μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και του Γιβραλτάρ ως προς την εφαρμογή των θεμελιωδών ελευθεριών. Το μόνο που απορρέει ευθέως από την εν λόγω διάταξη είναι ότι στο Γιβραλτάρ έχει εφαρμογή το δίκαιο της Ένωσης.

 Νομολογία σχετικά με το Γιβραλτάρ

29.      Το Δικαστήριο έχει κληθεί επανειλημμένως να εξετάσει καταστάσεις οι οποίες, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αφορούσαν το Γιβραλτάρ.

–       Υπόθεση C-145/04, Ισπανία κατά Ηνωμένου Βασιλείου

30.      Η υπόθεση αυτή αποτελεί μία από τις σπάνιες περιπτώσεις όπου κράτος μέλος άσκησε προσφυγή λόγω παραβάσεως κατά άλλου κράτους μέλους βάσει του άρθρου 259 ΣΛΕΕ. Το Βασίλειο της Ισπανίας υποστήριξε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο παραβίασε το δίκαιο της Ένωσης λόγω της θεσπίσεως ρυθμίσεων οι οποίες επέτρεπαν στους κατοίκους του Γιβραλτάρ να ψηφίσουν για τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και, ιδίως, διότι επέτρεψε να συμμετάσχουν στις εκλογές πρόσωπα τα οποία διέμεναν επ’ αυτού του εδάφους αλλά δεν ήταν υπήκοοι κάποιου κράτους μέλους και, συνεπώς, δεν είχαν την ιθαγένεια της Ένωσης. Στην υπόθεση εκείνη, το Δικαστήριο κλήθηκε να κρίνει κυρίως αν το Ηνωμένο Βασίλειο είχε την εξουσία να χορηγήσει το δικαίωμα του εκλέγειν για τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σε κατοίκους του Γιβραλτάρ, οι οποίοι όμως δεν ήταν υπήκοοι κράτους μέλους και, ως εκ τούτου, δεν είχαν την ιθαγένεια της Ένωσης. Το Δικαστήριο απέρριψε την προσφυγή του Βασιλείου της Ισπανίας (13).

31.      Ο λόγος για τον οποίο μνημονεύω αυτή την υπόθεση εν προκειμένω είναι διότι προσφέρει μια ξεκάθαρη ιστορική και πολιτική επισκόπηση, η οποία μπορεί να έχει γενική χρησιμότητα στην υπό κρίση υπόθεση.

32.      Όπως έκρινε το Δικαστήριο, «[τ]ο Γιβραλτάρ παραχωρήθηκε από τον Βασιλιά της Ισπανίας στο Βρετανικό Στέμμα με τη Συνθήκη της Ουτρέχτης που συνήφθη μεταξύ του πρώτου και της Βασίλισσας της Μεγάλης Βρετανίας στις 13 Ιουλίου 1713, στο πλαίσιο των συνθηκών με τις οποίες τερματίστηκαν οι πόλεμοι διαδοχής στην Ισπανία. Το άρθρο Χ, τελευταία περίοδος, της εν λόγω συνθήκης προβλέπει ότι αν το Βρετανικό Στέμμα θελήσει να παραχωρήσει, να πωλήσει ή να μεταβιβάσει καθ’ οιονδήποτε τρόπο την κυριότητα της πόλεως του Γιβραλτάρ, το Στέμμα της Ισπανίας θα έχει προτεραιότητα έναντι κάθε άλλου ενδιαφερομένου. Το Γιβραλτάρ είναι σήμερα αποικία του Βρετανικού Στέμματος. Δεν αποτελεί τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου. Η εκτελεστική εξουσία στο Γιβραλτάρ ασκείται από Κυβερνήτη διοριζόμενο από τη Βασίλισσα και, όσον αφορά ορισμένες αρμοδιότητες για τοπικά ζητήματα, από τον Chief minister και υπουργούς εκλεγόμενους σε τοπικό επίπεδο. Οι ανώτεροι ευθύνονται έναντι του νομοθετικού σώματος (House of Assembly) που εκλέγεται κάθε πέντε χρόνια. Το νομοθετικό σώμα έχει την εξουσία να ψηφίζει νόμους σχετικούς με συγκεκριμένα ζητήματα τοπικού ενδιαφέροντος. Ο Κυβερνήτης έχει, ωστόσο, την εξουσία να αρνηθεί να επικυρώσει έναν νόμο. Το Κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου και η Βασίλισσα στο πλαίσιο του ιδιαιτέρου της συμβουλίου («Queen in Council») έχουν, επίσης, την εξουσία να θεσπίζουν νόμους με ισχύ στο Γιβραλτάρ. Το Γιβραλτάρ έχει ίδια δικαιοδοτικά όργανα. Εντούτοις, υπάρχει δυνατότητα προσφυγής κατά των αποφάσεων του ανώτατου δικαστηρίου του Γιβραλτάρ ενώπιον της Judicial Committee του Ιδιαιτέρου Συμβουλίου του Στέμματος (Judicial Committee of the Privy Council). Κατά το κοινοτικό δίκαιο, το Γιβραλτάρ αποτελεί ευρωπαϊκό έδαφος για τις εξωτερικές σχέσεις του οποίου υπεύθυνο είναι ένα κράτος μέλος κατά την έννοια του άρθρου [355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ] και στο οποίο εφαρμόζονται οι διατάξεις της Συνθήκης ΕΚ. Η πράξη περί των όρων προσχωρήσεως του Βασιλείου της Δανίας, της Ιρλανδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και της Βορείου Ιρλανδίας και των προσαρμογών των Συνθηκών (JO 1972, L 73, σ. 14) προβλέπει ωστόσο ότι ορισμένα τμήματα της Συνθήκης ΕΚ δεν τυγχάνουν εφαρμογής στο Γιβραλτάρ» (14).

33.      Συνεπώς, το Δικαστήριο έχει ήδη επίγνωση του γεγονότος ότι, στην πραγματικότητα, το Γιβραλτάρ δεν αποτελεί τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου.

–       Υπόθεση C-30/01, Επιτροπή κατά Ηνωμένου Βασιλείου

34.      Στην υπόθεση C-30/01, Επιτροπή κατά Ηνωμένου Βασιλείου, η Επιτροπή άσκησε προσφυγή ζητώντας από το Δικαστήριο να διαπιστώσει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο παρέλειψε να θεσπίσει, όσον αφορά το Γιβραλτάρ, σειρά νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων προς συμμόρφωση με αρκετές πράξεις του παραγώγου δικαίου της Ένωσης οι οποίες ρύθμιζαν ζητήματα της εσωτερικής αγοράς σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων.

35.      Απορρίπτοντας την προσφυγή της Επιτροπής, το Δικαστήριο έκρινε ότι ο αποκλεισμός του Γιβραλτάρ από το τελωνειακό έδαφος της Ένωσης συνεπάγεται ότι δεν τυγχάνουν επ’ αυτού εφαρμογής ούτε οι κανόνες της Συνθήκης σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, ούτε οι κανόνες του παραγώγου δικαίου της Ένωσης που έχουν σκοπό, σε σχέση με την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, να διασφαλίσουν την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών, σύμφωνα με τα άρθρα 114 και 115 ΣΛΕΕ (15). Το συμπέρασμα αυτό είναι, κατά την άποψή μου, λογικό, δεδομένου ότι το Γιβραλτάρ, όπως προεκτέθηκε, εξαιρείται από το τελωνειακό έδαφος της Ένωσης. Επομένως, όπως σημείωσε συναφώς ο γενικός εισαγγελέας A. Tizzano, στο πλαίσιο εκείνης της υποθέσεως «[…] το Γιβραλτάρ πρέπει να θεωρηθεί ως τρίτη χώρα για τους σκοπούς των κοινοτικών διατάξεων περί της κυκλοφορίας των εμπορευμάτων» (16).

36.      Εξάλλου, από την υπόθεση C-30/01 συνάγεται επίσης ότι κάθε φορά που εγείρεται ζήτημα σχετικό με το Γιβραλτάρ, η διαδικασία παραβάσεως κατά κράτους μέλους δυνάμει των άρθρων 258 επ. ΣΛΕΕ κινείται κατά του Ηνωμένου Βασιλείου.

37.      Τούτο, κατά την άποψή μου, αποτελεί μια πρώτη ένδειξη του ότι, στην υπό κρίση υπόθεση, έχουμε να κάνουμε με αμιγώς εσωτερική κατάσταση. Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει αναλάβει υποχρεώσεις έναντι των λοιπών κρατών μελών με την υπογραφή των Συνθηκών και όχι το Γιβραλτάρ. Ως εκ τούτου, λογικά, τυχόν προσφυγή λόγω παραβάσεως, σε σχέση με το Γιβραλτάρ, ασκείται κατά του Ηνωμένου Βασιλείου. Αν μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και του Γιβραλτάρ είχε εφαρμογή η ελευθερία παροχής υπηρεσιών, τούτο θα σήμαινε, όπως ορθώς υπογραμμίζει η Επιτροπή, ότι, βάσει των Συνθηκών, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει αναλάβει υποχρεώσεις έναντι του εαυτού του. Κάτι τέτοιο θα ήταν μάλλον παράδοξο.

38.      Επιπλέον, εφόσον κατά του Γιβραλτάρ δεν μπορεί να ασκηθεί προσφυγή λόγω παραβάσεως, λογικά, ούτε το ίδιο το Γιβραλτάρ μπορεί να κινήσει αυτή τη διαδικασία, διότι στερείται της ιδιότητας του κράτους μέλους της Ένωσης (17). Αν το Γιβραλτάρ θέσπιζε νομοθετικές διατάξεις κατά των οποίων επιθυμούσε να προσφύγει η Επιτροπή, το Ηνωμένο Βασίλειο ή άλλο κράτος μέλος δυνάμει του άρθρου 56 ΣΛΕΕ, η σχετική προσφυγή δεν θα μπορούσε να στηριχθεί στα άρθρα 258 ή 259 ΣΛΕΕ. Το Ηνωμένο Βασίλειο θα έπρεπε να στραφεί κατά του εαυτού του για νομοθετικές ρυθμίσεις που τέθηκαν σε ισχύ από το Γιβραλτάρ. Τούτο θα ήταν ακόμη πιο παράδοξο (18).

–       Υποθέσεις σχετικά με την ελευθερία παροχής υπηρεσιών στην περίπτωση των διαδικτυακών στοιχημάτων

39.      Εντός του ειδικού πλαισίου της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών βάσει της Συνθήκης, το Δικαστήριο έχει κρίνει επανειλημμένως ότι εταιρία η οποία διατηρεί την καταστατική της έδρα στο Γιβραλτάρ αποτελεί ιδιωτικό επιχειρηματικό φορέα εγκατεστημένο σε κράτος μέλος (19), χωρίς καν να μνημονεύσει το άρθρο 355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ (20). Τούτο σημαίνει επίσης ότι η εταιρία αυτή μπορεί να επωφεληθεί των δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται στο άρθρο 56 ΣΛΕΕ και να παράσχει, μέσω διαδικτύου, τις υπηρεσίες της «σε άλλο κράτος μέλος εκτός αυτού στο οποίο είναι εγκατεστημέν[η]» (21). Είναι προφανές ότι εκείνες οι υποθέσεις ενώπιον του Δικαστηρίου αφορούσαν μόνον καταστάσεις στις οποίες εμπλέκονταν το Γιβραλτάρ και άλλα κράτη μέλη, εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου.

40.      Και πάλι, οι συγκεκριμένες υποθέσεις δεν διαφωτίζουν περισσότερο. Εφόσον, όπως είναι σαφές και αδιαμφισβήτητο, το Γιβραλτάρ δεν είναι τρίτη χώρα, λογικά, για τους σκοπούς του άρθρου 56 ΣΛΕΕ θα πρέπει να λογίζεται ως τμήμα κράτους μέλους.

41.      Ωστόσο, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται μήπως, αντί το Ηνωμένο Βασίλειο και το Γιβραλτάρ να λογίζονται ως ενιαία οντότητα για τους σκοπούς του άρθρου 56 ΣΛΕΕ, ενδέχεται να θεωρηθεί ότι το Γιβραλτάρ έχει το συνταγματικό καθεστώς χωριστού από το Ηνωμένο Βασίλειο εδάφους εντός της Ένωσης, με αποτέλεσμα η παροχή υπηρεσιών μεταξύ Γιβραλτάρ και Ηνωμένου Βασιλείου να θεωρείται, για τους σκοπούς του άρθρου 56 ΣΛΕΕ, ως εμπόριο εντός της Ένωσης.

42.      Δεν μπορώ να αντιληφθώ πως θα μπορούσε να γίνει δεκτό κάτι τέτοιο, υπό οποιαδήποτε ερμηνεία του άρθρου 355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ.

 Νομολογία σχετικά με τα λοιπά εδάφη

–       Υπόθεση C-355/89, Barr και Montrose

43.      Η Κυβέρνηση του Γιβραλτάρ παραπέμπει στις προτάσεις του γενικού εισαγγελέα F. G. Jacobs στην υπόθεση Barr και Montrose Holdings, όπου ο γενικός εισαγγελέας αναφέρει ότι η μετακίνηση εργαζομένων μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της νήσου Μαν «[…] δεν είναι “καθαρά εσωτερικ[ή] [κατάσταση] κράτους μέλους”, καθόσον […] η νήσος Μαν δεν αποτελεί τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου» (22).

44.      Ειλικρινά, αδυνατώ να διακρίνω ποια σχέση υφίσταται, από νομικής απόψεως, μεταξύ εκείνης και της υπό κρίση υποθέσεως, αφού η νήσος Μαν υπόκειται σε νομικό καθεστώς διαφορετικό από αυτό του Γιβραλτάρ. Το κοινό στοιχείο μεταξύ της νήσου Μαν και του Γιβραλτάρ είναι ότι αμφότερα δεν αποτελούν τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου.

45.      Το άρθρο 355, παράγραφος 5, στοιχείο γʹ, ορίζει ότι, κατά παρέκκλιση από το άρθρο 52 της ΣΕΕ και το άρθρο 355, παράγραφοι 1 έως 4, ΣΛΕΕ, οι διατάξεις των Συνθηκών εφαρμόζονται στις αγγλονορμανδικές νήσους και στη νήσο Μαν, μόνον εφόσον αυτό είναι αναγκαίο για να διασφαλισθεί η εφαρμογή του καθεστώτος που προβλέπει για τις νήσους αυτές η Συνθήκη της 22ας Ιανουαρίου 1972 περί προσχωρήσεως νέων κρατών μελών στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενεργείας. Επίσης, το άρθρο 2 του Πρωτοκόλλου 3 της Πράξεως περί προσχωρήσεως του Ηνωμένου Βασιλείου προβλέπει ότι η ελεύθερη μετακίνηση των εργαζομένων, όπως αυτή κατοχυρώνεται στο άρθρο 45 ΣΛΕΕ, δεν εφαρμόζεται στη νήσο Μαν. Ως εκ τούτου, συνάγεται ευλόγως ότι, ως προς το άρθρο 45 ΣΛΕΕ, η κατάσταση μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της νήσου Μαν δεν είναι αμιγώς εσωτερική. Εξάλλου, το Δικαστήριο έχει κρίνει, ή μάλλον επιβεβαιώσει, ότι, μολονότι σύμφωνα με το άρθρο 2 του πρωτοκόλλου αριθ. 3, τα δικαιώματα που απολαύουν οι Manxmen (23) στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν επηρεάζονται από την πράξη προσχωρήσεως, ωστόσο, το ως άνω άρθρο διευκρινίζει ότι τα πρόσωπα αυτά δεν ωφελούνται από τις κοινοτικές διατάξεις περί ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων και των εμπορευμάτων (24) και ότι ούτε αυτή αλλά ούτε και οι λοιπές διατάξεις του πρωτοκόλλου μπορούν να ερμηνεύονται υπό την έννοια ότι απαιτούν από τις αρχές της νήσου Μαν να επιφυλάσσουν σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα από την Κοινότητα την ίδια μεταχείριση με αυτή που επιφυλάσσεται στους Manxmen από το Ηνωμένο Βασίλειο (25). Κατά συνέπεια, όπως παρατηρεί και η Επιτροπή, από τη σκοπιά του δικαίου της Ένωσης, υπήκοος του Ηνωμένου Βασιλείου που μετοικεί στη νήσο Μαν έχει τα ίδια ακριβώς δικαιώματα με οποιονδήποτε άλλο πολίτη της Ένωσης. Επομένως, η δήλωση του γενικού εισαγγελέα F.G. Jakobs θα πρέπει να ερμηνεύεται εντός αυτού του πλαισίου και, έτσι, ως μη έχουσα άμεση επιρροή στην υπό κρίση υπόθεση.

–       Υπόθεση C-293/02, Jersey Produce Marketing Organisation

46.      Πολύ μεγαλύτερη συμβολή στην απάντηση του πρώτου ερωτήματος της προκειμένης υποθέσεως μπορεί να έχει η υπόθεση Jersey Produce Marketing Organisation.

47.      Στους παραγωγούς της Jersey απαγορεύθηκε να εξάγουν τις πατάτες τους στο Ηνωμένο Βασίλειο παρά μόνον αν ήταν εγγεγραμμένοι στο Jersey Potato Export Marketing Board και είχαν συνάψει εμπορικές συμφωνίες με αυτό. Οι παραγωγοί αυτοί επικαλέστηκαν το άρθρο 35 ΣΛΕΕ. Έτσι, το Δικαστήριο κλήθηκε να διευκρινίσει αν για τους σκοπούς της Συνθήκης ΛΕΕ, το εμπόριο αυτών των αγαθών μεταξύ της Jersey και του Ηνωμένου Βασιλείου πρέπει να λογίζεται ως εμπόριο μεταξύ κρατών μελών ή αν, για τους σκοπούς εκείνης της υποθέσεως, η Jersey και το Ηνωμένο Βασίλειο έπρεπε να λογίζονται ως τμήματα ενός κράτους μέλους.

48.      Όπως το Γιβραλτάρ, έτσι και η Jersey δεν αποτελεί τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου. Πράγματι, το ίδιο το Δικαστήριο επιβεβαίωσε ότι για τους σκοπούς του άρθρου 355, παράγραφος 3, η Jersey αποτελεί έδαφος για τις εξωτερικές σχέσεις του οποίου υπεύθυνο είναι το εν λόγω κράτος μέλος (26). Η μοναδική διαφορά μεταξύ της νομικής μεταχειρίσεως του Γιβραλτάρ και της Jersey είναι ότι, όσον αφορά τη δεύτερη, υπάρχει η διάταξη του άρθρου 355, παράγραφος 5, στοιχείο γʹ, ΣΛΕΕ, η οποία αποτελεί lex specialis σε σχέση με το άρθρο 355, παράγραφος 3. Λόγω αυτής της ειδικής διατάξεως, οι κανόνες των Συνθηκών δεν εφαρμόζονται πλήρως αλλά μόνο εν μέρει στην Jersey, στο πλαίσιο των ορίων που θέτει το ειδικό καθεστώς το οποίο έχει προβλεφθεί για τις νήσους αυτές. Υπ’ αυτήν την έννοια, το γενικότερο νομικό καθεστώς της Jersey είναι πανομοιότυπο με αυτό της νήσου Μαν.

49.      Ωστόσο, η ουσία του ζητήματος έγκειται στο εξής: η υπόθεση Jersey αφορούσε τις διατάξεις των Συνθηκών σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων. Κατ’ αντιδιαστολή προς την υπόθεσηBarr and Montrose Holdings, στις αγγλονορμανδικές νήσους δεν είχαν εφαρμογή οι κανόνες του ειδικού καθεστώτος. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έκρινε ότι «[…] για τους σκοπούς εφαρμογής των άρθρων [28, 30, 34 και 35 ΣΛΕΕ], οι αγγλονορμανδικές νήσοι, η νήσος Mαν και το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να εξομοιωθούν με ένα κράτος μέλος» (27).

50.      Κατά την άποψη μου, τούτο τα λέει όλα σε σχέση με την κατάσταση μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και του Γιβραλτάρ από πλευράς της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών δυνάμει του άρθρου 56 ΣΛΕΕ.

 Περαιτέρω παρατηρήσεις

51.      Η Κυβέρνηση του Γιβραλτάρ τονίζει ότι, αφ’ ης στιγμής το άρθρο 355, παράγραφος 3, πρέπει να ερμηνεύεται σε συνάρτηση με το αντικείμενο και τον σκοπό του, ο οποίος έγκειται στη διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης στα ευρωπαϊκά εδάφη που αφορά η οικεία διάταξη, και δεδομένου ότι ο σκοπός αυτός περιλαμβάνει τη δημιουργία εσωτερικής αγοράς «χωρίς εσωτερικά σύνορα» (βλ. άρθρο 26, παράγραφος 2, ΣΛΕΕ), η ορθή ερμηνεία του άρθρου 355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ επιτάσσει την ελεύθερη κυκλοφορία των υπηρεσιών μεταξύ του Γιβραλτάρ και του Ηνωμένου Βασιλείου. Κατά την άποψή της, τυχόν παραλληλισμός της περιπτώσεως του Γιβραλτάρ με εκείνες των αγγλονορμανδικών νήσων ή της νήσου Μαν –όπου έχει εφαρμογή το άρθρο 355, παράγραφος 5, στοιχείο γʹ, ΣΛΕΕ– είναι εσφαλμένη.

52.      Δεν συμφωνώ με αυτή τη συλλογιστική.

53.      Με βάση αυτή τη λογική μπορεί να υποστηριχθεί ότι κάθε εσωτερική κατάσταση εμπίπτει στο πεδίο των ελευθεριών της εσωτερικής αγοράς. Το Δικαστήριο κατέφυγε στους όρους «χωρίς εσωτερικά όρια» του άρθρου 26, παράγραφος 2, ΣΛΕΕ αναζητώντας ερείσματα προς στήριξη του σκεπτικού του. Για παράδειγμα, στην υπόθεση Carbonati Apuani, η οποία αφορούσε ένα τέλος επί των μαρμάρων που εξορύσσονταν από το έδαφος συγκεκριμένου δήμου (28), το Δικαστήριο παρέπεμψε στο άρθρο 26, παράγραφος 2, ΣΛΕΕ (29) προκειμένου να στηρίξει μία από τις βασικότερες διαπιστώσεις του, ότι δηλαδή η ίδια η αρχή της τελωνειακής ενώσεως απαιτεί τη διασφάλιση γενικώς της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων, όχι μόνο στο πλαίσιο του εμπορίου μεταξύ κρατών μελών, αλλά ευρύτερα στο σύνολο του εδάφους της τελωνειακής ενώσεως (30).

54.      Αυτές οι παρατηρήσεις είναι πολύ στενά συνδεδεμένες με τη δημιουργία της τελωνειακής ενώσεως (31). Οποιαδήποτε εδαφική οριοθέτηση, ακόμη και εντός της επικράτειας κράτους μέλους, είναι δεδομένο ότι θα έχει αντίκτυπο στην ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων σε ολόκληρη την Ένωση. Κατά συνέπεια, τέτοιου είδους διαπιστώσεις δεν μπορούν να μεταφερθούν αυτούσιες στο πλαίσιο της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών.

55.      Εξάλλου, όπως υπογράμμισε και η Επιτροπή στις παρατηρήσεις της, η υπόθεση Carbonati Apuaniδεν αφορούσε αμιγώς εσωτερική κατάσταση. Πράγματι, το επίμαχο τέλος, λόγω του χαρακτήρα και των όρων επιβολής του, έθιγε το εμπόριο μεταξύ κρατών μελών (32). Το ίδιο ισχύει και για προγενέστερες υποθέσεις, στις οποίες το Δικαστήριο ρητώς παρέπεμψε με την απόφασή του (33).

56.      Από οποιαδήποτε σκοπιά και αν εξετασθεί, το άρθρο 56 ΣΛΕΕ αναφέρεται «σε υπηκόους κρατών μελών» (34) στο πλαίσιο της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών. Το άρθρο 355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ δεν προσθέτει κάποιο νέο κράτος μέλος. Κατά συνέπεια, για τους σκοπούς της εφαρμογής του άρθρου 56 ΣΛΕΕ, το Γιβραλτάρ και το Ηνωμένο Βασίλειο δεν μπορούν παρά να λογίζονται ως ενιαίο κράτος μέλος.

57.      Εν συντομία, εκτιμώ ότι το άρθρο 355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ δεν δημιουργεί νέα ή πρόσθετα δικαιώματα (ή υποχρεώσεις) μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και του Γιβραλτάρ πέραν αυτών που ήδη απορρέουν από τις συνταγματικές τους έννομες τάξεις.

 Πρόταση

58.      Επομένως, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα ότι, για τους σκοπούς της εφαρμογής του άρθρου 56 ΣΛΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο και το Γιβραλτάρ πρέπει να λογίζονται ως ενιαίο κράτος μέλος.

 Δεύτερο ερώτημα: συντρέχει περιορισμός κατά την έννοια του άρθρου 56 ΣΛΕΕ;

 Υποθετικός χαρακτήρας του δευτέρου ερωτήματος

59.      Με το ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ζητεί ερμηνευτικές διευκρινίσεις ως προς το αν η θέσπιση του φόρου εξ αποστάσεως παιγνίων συνιστά περιορισμό της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών δυνάμει του άρθρου 56 ΣΛΕΕ.

60.      Δεδομένου ότι οι διατάξεις της Συνθήκης ΛΕΕ σχετικά με την ελεύθερη παροχή των υπηρεσιών δεν εφαρμόζονται σε κατάσταση της οποίας όλα τα πραγματικά περιστατικά περιορίζονται σε ένα κράτος μέλος (35), το δεύτερο ερώτημα είναι υποθετικό.

61.      Ωστόσο, αν το Δικαστήριο καταλήξει σε διαφορετικό συμπέρασμα όσον αφορά το πρώτο ερώτημα και κρίνει ότι το άρθρο 56 ΣΛΕΕ τυγχάνει εφαρμογής στην υπό κρίση υπόθεση, τότε η εν λόγω διάταξη χρήζει εξετάσεως.

62.      Παρεμπιπτόντως, το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση όπου το Δικαστήριο κρίνει ότι, μολονότι η διαφορά της κύριας δίκης περιορίζεται όντως εντός ενός κράτους μέλους (για τους σκοπούς του άρθρου 56 ΣΛΕΕ), εντούτοις, υπάρχει συμφέρον να απαντήσει επί της ουσίας του ερωτήματος για κάποιον από τους λόγους που εκτέθηκαν στην πρόσφατη απόφαση Ullens de Schooten (36). Παρά ταύτα, επ’ αυτού του συγκεκριμένου ζητήματος εφιστώ την προσοχή σε ένα σημείο: αν γίνει δεκτό ότι η υπό εξέταση υπόθεση αφορά αμιγώς εσωτερική κατάσταση, φρονώ ότι το αιτούν δικαστήριο δεν έχει υποδείξει στο Δικαστήριο, σύμφωνα με τις επιταγές του άρθρου 94 του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου, για ποιον λόγο η διαφορά που εκκρεμεί ενώπιόν του, καίτοι αμιγώς εσωτερικής φύσεως, συνδέεται εντούτοις με τις διατάξεις του δικαίου της Ένωσης περί θεμελιωδών ελευθεριών, ώστε η ζητούμενη προδικαστική ερμηνεία να καθίσταται απαραίτητη για την επίλυση της διαφοράς αυτής (37). Και τούτο, διότι το αιτούν δικαστήριο φαίνεται να επικεντρώνεται αποκλειστικά στο αν η επίμαχη στην υπόθεση κύριας δίκης κατάσταση είναι εσωτερικής φύσεως, και όχι στο αν, στην περίπτωση που αυτή είναι πράγματι εσωτερικής φύσεως, υπάρχουν συνδετικά στοιχεία με το δίκαιο της Ένωσης.

63.      Επομένως, η ανάλυση που ακολουθεί στηρίζεται αποκλειστικά σε αυτή την υποθετική βάση.

 Βασικά χαρακτηριστικά του νέου φορολογικού καθεστώτος

64.      Το αιτούν δικαστήριο έκρινε ότι μετά τη θέσπιση του νέου φορολογικού καθεστώτος: (1) επιβάλλεται φόρος του Ηνωμένου Βασιλείου (ή φόρος εξ αποστάσεως παιγνίων) στη συμμετοχή των «υποκείμενων σε φόρο προσώπων» σε εξ αποστάσεως παίγνια τα οποία διοργανώνονται από παρόχους τυχερών παιγνίων, ανεξαρτήτως αν αυτοί οι πάροχοι είναι εγκατεστημένοι στο Ηνωμένο Βασίλειο, στο Γιβραλτάρ ή οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, (2) «υποκείμενο σε φόρο πρόσωπο» είναι οποιοδήποτε ευρισκόμενο στο Ηνωμένο Βασίλειο πρόσωπο (όπου, αντιστοίχως, ως «ευρισκόμενο στο Ηνωμένο Βασίλειο πρόσωπο» νοείται κάθε «φυσικό πρόσωπο το οποίο έχει τη συνήθη διαμονή του στο Ηνωμένο Βασίλειο» ή «νομικό πρόσωπο το οποίο έχει συσταθεί νομίμως στο Ηνωμένο Βασίλειο»), (3) ο συντελεστής του φόρου εξ αποστάσεως παιγνίων στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι 15 % επί των κερδών (όπως αυτά ορίζονται) του παρόχου τυχερών παιγνίων κατά την κρίσιμη οικονομική χρήση, (4) ο φόρος καταβάλλεται από τους παρόχους τυχερών παιγνίων και η πληρωμή του συνιστά προϋπόθεση για να διατηρούν αυτοί την άδεια παροχής των οικείων υπηρεσιών, (5) για τον υπολογισμό του ύψους των κερδών που αποκομίζει ο πάροχος υπηρεσιών τυχερών παιγνίων από τα συνήθη τυχερά παίγνια κατά τη διάρκεια της οικονομικής χρήσεως, λαμβάνεται υπόψη το σύνολο των ποσών που καταβλήθηκαν στον πάροχο για τη διενέργεια τυχερών παιγνίων κατά τη συγκεκριμένη λογιστική περίοδο σε σχέση με τα συνήθη τυχερά παίγνια αφαιρουμένων, από το ποσό αυτό, των δαπανών του παρόχου, τις οποίες αυτός έχει καταβάλει ως κέρδη που αποκόμισαν οι παίκτες από τα συνήθη τυχερά παίγνια κατά την ίδια περίοδο, (6) το μέρος των εσόδων και των δαπανών που λαμβάνεται υπόψη προκειμένου να προσδιορισθούν τα κέρδη του παρόχου πρέπει να είναι εξακριβωμένο και να απομονώνεται από τις λοιπές εισπράξεις και δαπάνες του παρόχου, (7) το αποτέλεσμα αυτής της εξακριβώσεως μπορεί να ληφθεί αυτοτελώς υπόψη για τον προσδιορισμό των κερδών του παρόχου από το σύνολο των δραστηριοτήτων του, (8) αυτό το αποτέλεσμα ταυτοποιείται και ποσοτικοποιείται χωρίς να συνδέεται με οποιεσδήποτε διοικητικές ή λοιπές δαπάνες (για παράδειγμα, μισθώματα και μισθοδοσίες) ή με το 15 % του καταλογισθέντος επ’ αυτού του ποσού φόρου (δηλαδή επί της διαφοράς μεταξύ των καθορισμένων εσόδων και των καθορισμένων δαπανών).

65.      Όπως υπογραμμίζει το αιτούν δικαστήριο, η βασική μεταβολή και το βασικό αποτέλεσμα που επέρχονται με τον νέο φόρο εξ αποστάσεως παιγνίων είναι ότι αυτός εισάγει επιβάρυνση και εισπράττεται επί ορισμένων καθαρών κερδών από ορισμένη αγορά, και ότι αμφότερα τα κέρδη και η αγορά ορίζονται με τον ίδιο τρόπο για όλους τους παρόχους υπηρεσιών εξ αποστάσεως παιγνίων οι οποίοι απευθύνονται στη συγκεκριμένη αγορά

 «Εξωεδαφικός φόρος»

66.      Η GBGA και η Κυβέρνηση του Γιβραλτάρ υποστηρίζουν ότι οι καταβλητέοι φόροι δυνάμει του νέου φορολογικού καθεστώτος πρέπει να χαρακτηρισθούν ως εξωεδαφικοί φόροι, καθόσον δεν είναι φόροι οι οποίοι συνδέονται με την κατανάλωση ή τους καταναλωτές, αλλά φόροι επί των κερδών παρόχων που είναι εγκατεστημένοι εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου. Δεδομένου ότι ο συντελεστής του φόρου αυτού είναι 15 % επί των μικτών κερδών, ή «καθαρών αποδόσεων», του παρόχου από τις υπηρεσίες τυχερών παιγνίων, δηλαδή επί του συνολικού ποσού που εισπράττει ο πάροχος από πρόσωπα ευρισκόμενα στο Ηνωμένο Βασίλειο, αφαιρουμένου του ποσού το οποίο ο ίδιος καταβάλλει ως κέρδη σε πρόσωπα ευρισκόμενα στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο φόρος υπολογίζεται ως σταθερό ποσοστό επί των συνολικών κερδών του από συναλλαγές τυχερών παιγνίων με πρόσωπα ευρισκόμενα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Στο μέτρο που ο πάροχος δεν αποκομίζει κέρδος από κάθε συναλλαγή (διότι ορισμένες φορές κερδίζει ο παίκτης ο οποίος συμμετέχει στο τυχερό παίγνιο), ο συγκεκριμένος φόρος δεν μπορεί να θεωρείται φόρος επί της συμμετοχής σε δραστηριότητες τυχερών παιγνίων. Οι καταναλωτές ενδέχεται να στοιχηματίζουν αθρόα αλλά, εφόσον κερδίζουν, ο διοργανωτής δεν υποχρεούται στην καταβολή οποιουδήποτε φόρου σε σχέση με την κατανάλωση. Δεδομένου ότι οι καθαρές αποδόσεις υπολογίζονται συνολικά σε τριμηνιαία βάση, είναι αδύνατο να συνδεθεί συγκεκριμένο μέρος του φόρου που καταλογίζεται στον διοργανωτή με συγκεκριμένη κατανάλωση υπηρεσιών παιγνίων εκ μέρους συγκεκριμένου καταναλωτή.

67.      Η αντίθετη άποψη, την οποία προβάλλει η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, υποστηρίζει ότι το νέο φορολογικό καθεστώς επιβάλλει εγχώριες φορολογικές επιβαρύνσεις επί τυχερών παιγνίων, οι οποίες, από τη φύση τους, δεν εισάγουν διακρίσεις. Φορολογείται η οικονομική δραστηριότητα υπό τη μορφή της καταναλώσεως υπηρεσιών τυχερών παιγνίων στο Ηνωμένο Βασίλειο από πρόσωπα τα οποία έχουν τη συνήθη διαμονή τους στο Ηνωμένο Βασίλειο ή από εταιρίες του Ηνωμένου Βασιλείου. Ο φόρος εξ αποστάσεως παιγνίων πλήττει τη συμμετοχή των υποκειμένων σε φόρο προσώπων σε εξ αποστάσεως τυχερά παίγνια. Μολονότι ο φόρος καταλογίζεται στους παρόχους υπηρεσιών τυχερών παιγνίων, υποκείμενα σε φόρο πρόσωπα είναι οι λήπτες των υπηρεσιών τυχερών παιγνίων. Ο φόρος ο οποίος οφείλεται σε σχέση με αυτή τη συμμετοχή δεν υπολογίζεται βάσει των κερδών των παρόχων των υπηρεσιών αλλά, αντιθέτως, σε συνάρτηση με τα ποσά που καταβάλλονται για τη διενέργεια τυχερών παιγνίων, μείον το ποσό που οι πάροχοι επιστρέφουν υπό τη μορφή κερδών. Δηλαδή, πρόκειται περί φόρου επί των συνολικών καθαρών αποδόσεων. Οποιαδήποτε κι αν είναι η μέθοδος υπολογισμού του, παραμένει φόρος επί της συμμετοχής σε εξ αποστάσεως παίγνια. Ως εκ τούτου, δεν είναι εξωεδαφικός φόρος.

68.      Είμαι της γνώμης, ότι στο πλαίσιο της υπό κρίση υποθέσεως, η χρήση του όρου «εξωεδαφικότητα» είναι ατυχής. Κατά κανόνα, ελλείψει εναρμονίσεως, τα κράτη (μέλη) είναι ελεύθερα, στο πλαίσιο της ασκήσεως της φορολογικής τους εξουσίας, να καθορίζουν μονομερώς ποιον, πού και υπό ποιους όρους φορολογούν, όσον αφορά τόσο τους άμεσους όσο και τους έμμεσους φόρους. Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις όπου δεν διαπιστώνεται κανένας σύνδεσμος με την αρμοδιότητα του κράτους, μπορεί να υποστηριχθεί ότι ένας φόρος απαγορεύεται να επιβληθεί ως εξωεδαφικός.

69.      Πάντως, στην υπό κρίση υπόθεση, υπάρχουν ξεκάθαρα συνδετικά στοιχεία με το Ηνωμένο Βασίλειο. Αρχικώς, η κατανάλωση από πρόσωπα ευρισκόμενα στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία σε συντριπτικό βαθμό λαμβάνει χώρα επιτόπου, στο Ηνωμένο Βασίλειο. Επιπλέον, όπως επισημαίνει το αιτούν δικαστήριο, η καταβολή του φόρου αποτελεί προϋπόθεση για τη διατήρηση της άδειας λειτουργίας του παρόχου υπηρεσιών τυχερών παιγνίων, προκειμένου αυτός να μπορεί να συνεχίσει να παρέχει τις υπηρεσίες του σε πελάτες στο Ηνωμένο Βασίλειο. Επομένως, δεν μπορεί να γίνει λόγος για φόρο ο οποίος είναι παράνομος λόγω υποτιθέμενης εξωεδαφικότητας.

 Άμεσος ή έμμεσος φόρος;

70.      Όσον αφορά δε το ζήτημα αν ο επίμαχος φόρος είναι άμεσος ή έμμεσος, εκτιμώ ότι τούτο δεν έχει καθοριστική σημασία για την υπό κρίση υπόθεση. Αμφότεροι εξετάζονται υπό το ίδιο πρίσμα, της σχέσης τους με την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών. Επιπλέον, δεν είμαι αρμόδιος να δώσω οριστική απάντηση επί του συγκεκριμένου ζητήματος, όπερ εναπόκειται, κατά την άποψή μου, στην κρίση του αιτούντος δικαστηρίου.

71.      Άλλα στοιχεία συνηγορούν υπέρ της απόψεως ότι ο φόρος εξ αποστάσεως παιγνίων συνιστά άμεσο φόρο επί της παροχής υπηρεσιών που προσφέρονται από το Γιβραλτάρ, και άλλα υπέρ της απόψεως ότι είναι φόρος επί της καταναλώσεως στο Ηνωμένο Βασίλειο.

72.      Τα στοιχεία που συνηγορούν υπέρ της απόψεως του άμεσου φόρου είναι τα εξής: τελικώς μάλλον ο πάροχος της υπηρεσίας επιβαρύνεται οικονομικά και, υπ’ αυτήν την έννοια, ο επίμαχος φόρος ομοιάζει με φόρο επί των κερδών. Εξάλλου, θεωρώ ότι ο φόρος δεν είναι ήδη ενσωματωμένος στην τιμή της υπηρεσίας που παρέχεται στον καταναλωτή. Το ίδιο το αιτούν δικαστήριο σημειώνει συναφώς ότι αποτέλεσμα του νέου φορολογικού καθεστώτος είναι να φορολογείται ορισμένο τμήμα των εσόδων του παρόχου μετά από αφαίρεση ορισμένου τμήματος των δαπανών του. Ο ορισμός και, συνακόλουθα, ο υπολογισμός αυτού του τμήματος των κερδών συνδέονται με την πηγή της επιχειρηματικής δραστηριότητας, δηλαδή, υπό ευρεία έννοια, την αγορά του Ηνωμένου Βασιλείου.

73.      Παρά ταύτα, το στοιχείο στο οποίο στηρίζεται το όλο φορολογικό εγχείρημα είναι η κατανάλωση υπηρεσιών τυχερών παιγνίων (από τα ευρισκόμενα στο Ηνωμένο Βασίλειο πρόσωπα), παρά το γεγονός ότι η κατανάλωση δεν φορολογείται στο σύνολό της, δηλαδή δεν φορολογείται η κατανάλωση που καταλήγει σε κέρδη για τον καταναλωτή.

 Τόπος της καταναλώσεως

74.      Ακόμη κι έτσι, ο ακριβής τόπος στον οποίο λαμβάνει χώρα η κατανάλωση θα πρέπει να εξετασθεί προσεκτικά.

75.      Η GBGA και η Κυβέρνηση του Γιβραλτάρ διατείνονται ότι οι επίμαχοι φόροι δεν περιορίζονται στην πραγματική κατανάλωση που λαμβάνει χώρα στο Ηνωμένο Βασίλειο διότι ο πελάτης, ήτοι το υποκείμενο σε φόρο πρόσωπο βάσει του νέου φορολογικού καθεστώτος, ενδέχεται να μη βρίσκεται στο Ηνωμένο Βασίλειο κατά τον χρόνο της συναλλαγής.

76.      Δεν έχω πεισθεί από το συγκεκριμένο επιχείρημα και, κατά την άποψή μου, με αυτό γίνεται απόπειρα να ανατραπεί άρδην η αρχή που ορίζει ότι κάθε συναλλαγή μέσω διαδικτύου μπορεί και πρέπει πάντοτε να συνδέεται με συγκεκριμένο κράτος (μέλος). Είναι βεβαίως αληθές ότι πρόσωπο το οποίο διαμένει στο Ηνωμένο Βασίλειο και είναι καταχωρισμένο, βάσει των στοιχείων της πιστωτικής του κάρτας, ως τέτοιο, ενδέχεται να συμμετάσχει στη διενέργεια τυχερών παιγνίων μέσω διαδικτύου, ήτοι να πραγματοποιήσει συναλλαγή, ενόσω βρίσκεται σε διακοπές κάπου στην αλλοδαπή. Ωστόσο, δεν είναι αυτό το ζήτημα. Αυτό που έχει καθοριστική σημασία είναι το σε ποια έννομη τάξη υπάγεται αυτό το πρόσωπο. Αν ένα πρόσωπο είναι καταχωρισμένο στο Ηνωμένο Βασίλειο διότι εκεί βρίσκεται το κέντρο συμφερόντων του, τότε είναι για μένα αυτονόητο ότι, για τους σκοπούς του φόρου καταναλώσεως, το πρόσωπο αυτό θεωρείται ότι καταναλώνει στο Ηνωμένο Βασίλειο.

77.      Με άλλα λόγια: απλώς και μόνον επειδή, αφενός, το διαδίκτυο είναι πανταχού παρόν και, αφετέρου, οποιοσδήποτε μπορεί να πραγματοποιεί συναλλαγές χωρίς να απαιτείται η φυσική του παρουσία στο κράτος μέλος καταγωγής του, δεν σημαίνει ότι το πρόσωπο αυτό δεν καταναλώνει στο οικείο κράτος μέλος. Συνεπώς, τα κράτη μέλη μπορούν να ορίζουν ποιος είναι ο τόπος όπου λαμβάνει χώρα η κατανάλωση ακόμη και αν, σε ορισμένες περιπτώσεις, η τοποθεσία όπου βρίσκεται ο καταναλωτής δεν ταυτίζεται με τον τόπο καταναλώσεως, όπως έχει οριστεί.

78.      Τούτο ενδέχεται να οδηγήσει ακόμη και σε καταστάσεις όπου διαφορετικά κράτη φορολογούν την ίδια κατανάλωση, στην περίπτωση κατά την οποία καταναλωτής του Ηνωμένου Βασιλείου καταναλώνει ενόσω ταξιδεύει. Ωστόσο, όπως θα καταδείξω στη συνέχεια, αυτή η διπλή φορολογία δεν συνιστά, αυτή καθεαυτή, παράβαση του άρθρου 56 ΣΛΕΕ.

 Υφίσταται περιορισμός;

79.      Βάσει του άρθρου 56 ΣΛΕΕ, απαγορεύεται η επιβολή περιορισμών στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών στο εσωτερικό της Ένωσης όσον αφορά τους υπηκόους των κρατών μελών που είναι εγκατεστημένοι σε κράτος μέλος άλλο από εκείνο του αποδέκτη της παροχής.

80.      Ως γνωστόν, το άρθρο 56 ΣΛΕΕ επιτάσσει όχι μόνον την εξάλειψη κάθε δυσμενούς διακρίσεως που υφίσταται πάροχος υπηρεσιών είτε λόγω της ιθαγένειάς του είτε επειδή είναι εγκατεστημένος σε κράτος μέλος διαφορετικό από το κράτος μέλος στο οποίο πρέπει να παρασχεθεί η υπηρεσία, αλλά και την κατάργηση κάθε περιορισμού, ακόμη και αν εφαρμόζεται αδιακρίτως τόσο στους ημεδαπούς παρόχους υπηρεσιών όσο και σε αυτούς των άλλων κρατών μελών, εφόσον μπορεί να αποκλείσει, να παρακωλύσει ή να καταστήσει λιγότερο ελκυστικές τις υπηρεσίες του παρόχου ο οποίος είναι εγκατεστημένος σε άλλο κράτος μέλος, όπου νομίμως παρέχει ανάλογες υπηρεσίες (38).

81.      Υπό μια τόσο διασταλτική ερμηνεία του άρθρου 56 ΣΛΕΕ, οι επίμαχες εν προκειμένω ρυθμίσεις μπορούν να καταστήσουν λιγότερο ελκυστική την άσκηση της ελευθερίας παροχής υπηρεσιών μεταξύ του Γιβραλτάρ και του Ηνωμένου Βασιλείου. Στον βαθμό που αποτελούν πρόσθετη οικονομική επιβάρυνση για τους οικονομικούς φορείς του Γιβραλτάρ, μπορεί να υποστηριχθεί ότι συνιστούν περιορισμό κατά την έννοια του άρθρου 56 ΣΛΕΕ.

82.      Το πρόβλημα με αυτή την προσέγγιση είναι ότι, όσον αφορά τους εθνικούς φόρους, απλώς και μόνο η επιβολή τους συνιστά κάποιου είδους περιορισμό. Πράγματι, επιβολή οποιουδήποτε φόρου παρακωλύει την άσκηση της οικονομικής δραστηριότητας ή την καθιστά λιγότερο ελκυστική (39). Συχνά δε, αυτή είναι η ουσία των φόρων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον το Δικαστήριο, όπως νομίζω διαπιστώνεται πλέον με σχετική βεβαιότητα, υιοθετεί μια πιο ελαστική προσέγγιση όταν εξετάζει τους φόρους υπό το πρίσμα των ελευθεριών της εσωτερικής αγοράς, και ιδίως της ελευθερίας παροχής υπηρεσιών, της ελευθερίας εγκαταστάσεως και της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων.

83.      Η γενική εισαγγελέας J. Kokkot έχει διατυπώσει την πλέον σαφή άποψη επί του συγκεκριμένου ζητήματος και σε αρκετές από τις προτάσεις της (40) έχει, επανειλημμένως και εκτενώς, ταχθεί υπέρ της υιοθετήσεως μιας λιγότερο απόλυτης προσεγγίσεως στον τομέα της φορολογίας. Σε αυτό το σημείο, θα κάνω χρήση ορισμένων εκ των επιχειρημάτων της, καθόσον εκτιμώ ότι το σκεπτικό του Δικαστηρίου στις οικείες υποθέσεις απηχεί αυτά τα επιχειρήματα.

84.      Αν «[…] ένας φόρος ελέγχεται κατά το δίκαιο της Ένωσης υπό το πρίσμα των θεμελιωδών ελευθεριών ακόμη και στις περιπτώσεις που δεν εισάγει ούτε εμφανή ούτε συγκεκαλυμμένη διάκριση και επιβάλλεται κατά τον ίδιο τρόπο σε όλους τους πολίτες της Ένωσης, κάθε απόφαση κράτους μέλους για την επιβολή φόρου σε συγκεκριμένη περίπτωση και κάθε αύξηση φόρου θα διέπονταν επίσης από το δίκαιο της Ένωσης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, εν τέλει, θα παραβιαζόταν η φορολογική εξουσία που διαθέτουν τα κράτη μέλη σύμφωνα με την ισχύουσα κατανομή αρμοδιοτήτων της Ένωσης. Επομένως, φόρος ο οποίος επιβάλλεται χωρίς να εισάγει απολύτως καμία διάκριση δεν δύναται, καταρχήν, να επιφέρει περιορισμό θεμελιώδους ελευθερίας» (41)

85.      Παρ’ όλα αυτά, το Δικαστήριο έκρινε ότι συνιστά πράγματι περιορισμό, για τους σκοπούς του άρθρου 56 ΣΛΕΕ η επιβολή φόρου με συντελεστή απαγορευτικού ύψους (42). Ωστόσο, στην υπό κρίση υπόθεση δεν είναι δυνατόν να υποστηριχθεί ότι συντελεστής της τάξεως του 15 % είναι απαγορευτικός.

86.      Κατά συνέπεια, δεδομένου ότι ο φόρος εξ αποστάσεως παιγνίων εφαρμόζεται αδιακρίτως τόσο στους εντός όσο και στους εκτός Ηνωμένου Βασιλείου οικονομικούς φορείς, δεν συνιστά περιορισμό κατά την έννοια του άρθρου 56 ΣΛΕΕ.

 Διπλή φορολογία

87.      Το ζήτημα της διπλής φορολογίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το αν υφίσταται περιορισμός κατά την έννοια του άρθρου 56 ΣΛΕΕ. Όπως ορθώς επισημαίνει η Επιτροπή με τις παρατηρήσεις της, η ύπαρξη διπλής φορολογίας δεν συνιστά περιορισμό. Ελλείψει εναρμονίσεως, αυτή καθεαυτή η διπλή φορολογία δεν απαγορεύεται από τις θεμελιώδεις ελευθερίες αλλά αποτελεί απλώς συνέπεια της αρχής ότι τα κράτη (μέλη) έχουν την εξουσία να φορολογούν, η οποία απορρέει από την άσκηση της φορολογικής τους αρμοδιότητας (43).

88.      Όσον αφορά τους άμεσους φόρους, το Δικαστήριο έχει κρίνει επανειλημμένως ότι η διπλή φορολογία δεν αντιβαίνει στις θεμελιώδεις ελευθερίες (44).

 Εισάγονται διακρίσεις;

89.      Μήπως όμως η προκειμένη υπόθεση αφορά την εισαγωγή διακρίσεων μεταξύ των διοργανωτών τυχερών παιγνίων που είναι εγκατεστημένοι στο Ηνωμένο Βασίλειο και αυτών που έχουν την έδρα τους στο Γιβραλτάρ; Αν τούτο ισχύει, τότε πράγματι συντρέχει παράβαση του άρθρου 56 ΣΛΕΕ, σε περίπτωση που οι διακρίσεις δεν είναι δικαιολογημένες.

90.      Το άρθρο 56 ΣΛΕΕ αποσκοπεί και στην εξάλειψη των διακρίσεων μεταξύ υπηκόων των κρατών μελών όσον αφορά την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών. Ως εκ τούτου, η διάταξη αυτή αποτελεί ειδικότερη έκφραση της γενικής αρχής περί απαγορεύσεως των διακρίσεων, η οποία διέπει τις Συνθήκες (45).

91.      Η GBGA και η Κυβέρνηση του Γιβραλτάρ υποστηρίζουν ότι οι φόροι που επιβάλλονται δυνάμει του νέου φορολογικού καθεστώτος εισάγουν (εμμέσως) διακρίσεις. Παρά το γεγονός ότι εφαρμόζεται αδιακρίτως, το νέο φορολογικό καθεστώς θέτει τους παρόχους υπηρεσιών τυχερών παιγνίων που είναι εγκατεστημένοι εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου, περιλαμβανομένων αυτών που είναι εγκατεστημένοι στο Γιβραλτάρ, σε ιδιαίτερα μειονεκτική θέση σε σχέση με παρόχους που είναι εγκατεστημένοι στο Ηνωμένο Βασίλειο. Και τούτο διότι οι εγκατεστημένοι στο Γιβραλτάρ πάροχοι υπόκεινται πλέον σε διπλή φορολογία σε σχέση με υπηρεσίες που παρέχουν σε ευρισκόμενα στο Ηνωμένο Βασίλειο πρόσωπα, σε αντίθεση με τους εγκατεστημένους στο Ηνωμένο Βασίλειο παρόχους, οι οποίοι παρέχουν υπηρεσίες στους ίδιους καταναλωτές.

92.      Δεν συμφωνώ με αυτό το σκεπτικό.

93.      Αντιθέτως, όπως υποστηρίζει η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, το νέο φορολογικό καθεστώς θεσπίζει εγχώριους φόρους τυχερών παιγνίων, οι οποίοι εκ της φύσεώς τους δεν εισάγουν διακρίσεις. Μολονότι το νέο φορολογικό καθεστώς δημιουργεί πρόσθετη οικονομική επιβάρυνση για τους παρόχους υπηρεσιών, εντούτοις, ισχύει εξίσου για όλους τους παρόχους υπηρεσιών τυχερών παιγνίων που δραστηριοποιούνται οικονομικώς στην αγορά τυχερών παιγνίων του Ηνωμένου Βασιλείου, ανεξαρτήτως του τόπου εγκαταστάσεώς τους. Ως εκ τούτου, αυτό καθαυτό, δεν είναι ικανό να περιορίσει την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών σύμφωνα με το άρθρο 56 ΣΛΕΕ.

94.      Κατά η γνώμη μου, είναι σαφές ότι αν η επιβολή ενός φόρου έχει σημαντικότερο αντίκτυπο σε διασυνοριακές καταστάσεις σε σχέση με αμιγώς εγχώριες περιπτώσεις, προσβάλλεται πράγματι η αρχή της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών. Όμως, εν προκειμένω, δεν ισχύει κάτι τέτοιο.

95.      Στην προκειμένη υπόθεση δεν τίθεται ζήτημα διακρίσεων. Ο επίμαχος φόρος εφαρμόζεται αδιακρίτως σε παρόχους υπηρεσιών, ανεξάρτητα από το αν αυτοί έχουν την έδρα τους στο Ηνωμένο Βασίλειο ή όχι. Και πάλι, όπως τονίζει το ίδιο το αιτούν δικαστήριο, η βασική μεταβολή και το βασικό αποτέλεσμα που επέρχονται με τον νέο φόρο εξ αποστάσεως παιγνίων είναι ότι αυτός εισάγει επιβάρυνση και εισπράττεται επί ορισμένων καθαρών κερδών από ορισμένη αγορά, και ότι αμφότερα τα κέρδη και η αγορά ορίζονται με τον ίδιο τρόπο για όλους τους παρόχους υπηρεσιών εξ αποστάσεως παιγνίων οι οποίοι απευθύνονται στη συγκεκριμένη αγορά.

96.      Στην πραγματικότητα, αυτό που αμφισβητούν η GBGA και η Κυβέρνηση του Γιβραλτάρ είναι η αρχή της φορολογικής εξουσίας του Ηνωμένου Βασιλείου και το ζήτημα της διπλής φορολογίας. Ωστόσο, διατύπωσα ήδη τις παρατηρήσεις μου επ’ αυτών.

 Πρόταση

97.      Κατά συνέπεια, φρονώ ότι το άρθρο 56 ΣΛΕΕ δεν απαγορεύει τη θέσπιση εθνικών ρυθμίσεων φορολογικού χαρακτήρα με χαρακτηριστικά όπως αυτά του συστήματος φορολογήσεως των εξ αποστάσεως παιγνίων.

 Τρίτο ερώτημα

98.      Με το τρίτο ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινισθεί αν η επιβολή περιορισμού στο άρθρο 56 ΣΛΕΕ είναι δικαιολογημένη.

99.      Υπό το πρίσμα της απαντήσεως που προτείνω να δοθεί στο πρώτο και στο δεύτερο ερώτημα, το υπό κρίση ερώτημα είναι υποθετικό. Ως εκ τούτου, οι παρατηρήσεις που ακολουθούν αφορούν αποκλειστικά και μόνο το ενδεχόμενο το Δικαστήριο να κρίνει ότι η υπό κρίση υπόθεση, αφενός, δεν συνιστά αμιγώς εσωτερική κατάσταση και, αφετέρου, ενέχει περιορισμό της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών.

100. Το Ηνωμένο Βασίλειο υποστηρίζει ότι το νέο φορολογικό καθεστώς επιδιώκει τους ακόλουθους νόμιμους σκοπούς: (1) να εξισώσει τους όρους ανταγωνισμού μεταξύ των οικονομικών φορέων που είναι εγκατεστημένοι στο Ηνωμένο Βασίλειο και αυτών της αλλοδαπής· (2) να διασφαλίσει την εκ μέρους του Ηνωμένου Βασιλείου κατάλληλη φορολογική επίβλεψη της αγοράς τυχερών παιγνίων, συμπεριλαμβανομένης της ελαχιστοποιήσεως του κινδύνου φοροαπαλλαγής των διοργανωτών για οικονομικές δραστηριότητες στις οποίες μετέχουν καταναλωτές του Ηνωμένου Βασιλείου, βάσει της αρχής της εδαφικότητας του φόρου (46)· (3) να επιτρέψει στο Ηνωμένο Βασίλειο να διατηρήσει τη συνοχή του φορολογικού συστήματος του Ηνωμένου Βασιλείου (47) και (4) να αυξήσει τα φορολογικά έσοδα.

101. Αναφορικά με το τελευταίο σημείο, ήτοι την αύξηση των φορολογικών εσόδων, το Δικαστήριο έχει κρίνει επανειλημμένως ότι μόνος ο σκοπός της μεγιστοποιήσεως των εσόδων του Δημοσίου δεν αρκεί ώστε να επιτρέπεται η επιβολή περιορισμού της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών (48). Το γεγονός όμως ότι ο περιορισμός των δραστηριοτήτων διεξαγωγής τυχερών παιγνίων παρεμπιπτόντως ωφελεί τον προϋπολογισμό του οικείου κράτους μέλους δεν αποκλείει τη δυνατότητα να είναι ο περιορισμός αυτός δικαιολογημένος στο μέτρο που καταρχάς επιδιώκει πράγματι σκοπούς αναγόμενους σε επιτακτικούς λόγους γενικού συμφέροντος (49). Συνεπώς, μολονότι η μεγιστοποίηση των εσόδων του Δημοσίου δεν συνιστά από μόνη της επαρκή δικαιολογητικό λόγο, εντούτοις, δεν αποτελεί εμπόδιο εφόσον συντρέχουν ικανοποιητικοί δικαιολογητικοί λόγοι οι οποίοι, παρεμπιπτόντως, οδηγούν σε αύξηση των φορολογικών εσόδων.

102. Ως προς τους άλλους τρεις δικαιολογητικούς λόγους που προβάλλει η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, δεν έχω κάποια ένσταση ως προς τους λόγους αυτούς καθαυτούς. Ωστόσο, όσον αφορά τον έλεγχο της αναλογικότητας, το αιτούν δικαστήριο δίδει ελάχιστες πληροφορίες, οι οποίες δεν μου επιτρέπουν να παράσχω επαρκή καθοδήγηση. Επομένως, εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να κρίνει αν ο φόρος εξ αποστάσεως παιγνίων είναι κατάλληλος και αναγκαίος για την επίτευξη των σκοπών που επικαλείται η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου.

 Πρόταση

103. Βάσει των ανωτέρω παρατηρήσεων, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στα ερωτήματα που του υπέβαλε το High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) (ανώτερο διοικητικό δικαστήριο, Ηνωμένο Βασίλειο) ως εξής:

Για τους σκοπούς εφαρμογής του άρθρου 56 ΣΛΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο και το Γιβραλτάρ πρέπει να λογίζονται ως ενιαίο κράτος μέλος.

1       Γλώσσα του πρωτοτύπου: η αγγλική.

2       Για να είμαι πιο ακριβής: ενός νησιού, διαφόρων νήσων και ενός τμήματος άλλου νησιού.

3       Πράξη περί των όρων προσχωρήσεως και των προσαρμογών των Συνθηκών – Προσχώρηση του Βασιλείου της Δανίας, της Ιρλανδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και Βορείου Ιρλανδίας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες (JO 1972, L 73, σ. 14).

4       Τούτο πλέον καθίσταται επίσης σαφές από το άρθρο 4 του κανονισμού (ΕΕ) 952/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Οκτωβρίου 2013, για τη θέσπιση του ενωσιακού τελωνειακού κώδικα (ΕΕ 2013, L 269, σ. 1).

5       Βλ. Kokkot J., σε Streinz, R., EUV/AEUV, Beck, 2η έκδ., Μόναχο 2012, άρθρο 56 ΣΛΕΕ, σημείο 1.

6 Recueil des traités des Nations unies, τόμος 788, σ. 354.

7       Βλ., επίσης, συναφώς, απόφαση της 29ης Μαρτίου 2007, Aktiebolaget NN (C-111/05, EU:C:2007:195, σκέψη 54), όπου το Δικαστήριο έκρινε όσον αφορά το άρθρο 299 ΕΚ, τον πρόδρομο του άρθρου 355 ΣΛΕΕ, ότι «[ε]λλείψει, στη Συνθήκη, ακριβέστερου ορισμού του εδάφους που υπόκειται στην κυριαρχία κάθε κράτους μέλους, σε κάθε ένα από τα κράτη μέλη απόκειται να καθορίσει την έκταση και τα όρια του εδάφους αυτού, σε συμφωνία με τους κανόνες του δημοσίου διεθνούς δικαίου».

8       Βλ. άρθρο 79, παράγραφος 1, της Συνθήκης ΕΚΑΧ: «η παρούσα Συνθήκη ισχύει στα ευρωπαϊκά εδάφη των Υψηλών Συμβαλλομένων Μερών. Εφαρμόζεται επίσης στα ευρωπαϊκά εδάφη για τις εξωτερικές σχέσεις των οποίων είναι υπεύθυνο ένα υπογράφον κράτος· όσον αφορά το Σάαρ, οι επιστολές που αντηλλάγησαν μεταξύ της Κυβερνήσεως της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας και της Κυβερνήσεως της Γαλλικής Δημοκρατίας προσαρτώνται στην παρούσα Συνθήκη».

9       Έχει ενδιαφέρον ότι το ζήτημα του Σάαρλαντ είχε ήδη επιλυθεί προτού τεθεί σε ισχύ η Συνθήκη της Ρώμης την 1η Ιανουαρίου 1958. Πάντως, η σχετική διάταξη της Συνθήκης ΕΚΑΧ αποτυπώθηκε και στη Συνθήκη ΕΟΚ, παρότι το ζήτημα του Σάαρλαντ είχε ήδη διευθετηθεί με το Saarvertrag του 1956, δυνάμει του οποίου το Σάαρλαντ έγινε το δέκατο ομόσπονδο κρατίδιο της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στις 1 Ιανουαρίου 1957. Πλήρης οικονομική ενσωμάτωση στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία, συμπεριλαμβανομένης της υιοθετήσεως του μάρκου ως νομίσματος, επήλθε στα μέσα του 1959.

10       Βλ. άρθρο 227, παράγραφος 4, της Συνθήκης ΕΟΚ και, αργότερα, μετά την εκ νέου αρίθμηση των άρθρων με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ, άρθρο 299, παράγραφος 4, της Συνθήκης ΕΚ. Η διατύπωση της εν λόγω διατάξεως, η οποία πλέον αποτελεί το άρθρο 355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ, δεν έχει τροποποιηθεί από το 1957.

11       Βλ. άρθρο 198, παράγραφος 2, της Συνθήκης Ευρατόμ.

12       Βλ. απόφαση της 12ης Σεπτεμβρίου 2006, Ισπανία κατά Ηνωμένου Βασιλείου (C-145/04, EU:C:2006:543, σκέψη 19).

13       Βλ. απόφαση της 12ης Σεπτεμβρίου 2006, Ισπανία κατά Ηνωμένου Βασιλείου (C-145/04, EU:C:2006:543, σκέψη 80). Η υπόθεση αυτή, η οποία παρέχει ένα καλό παράδειγμα της συνεργασίας μεταξύ των δικαστηρίων του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου, αφορούσε εν τέλει την εκτέλεση από το Ηνωμένο Βασίλειο της αποφάσεως Matthews του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Βλ. απόφαση του ΕΔΔΑ της 18ης Φεβρουαρίου 1999, αριθ. 24833/94, Matthews κατά Ηνωμένου Βασιλείου, ECLI:CE:ECHR:1999:0218JUD002483394.

14       Βλ. απόφαση της 12ης Σεπτεμβρίου 2006, Ισπανία κατά Ηνωμένου Βασιλείου (C-145/04, EU:C:2006:543, σκέψεις 14 έως 19). Βλ., επίσης, απόφαση της 30ής Απριλίου 2002, Κυβέρνηση του Γιβραλτάρ κατά Επιτροπής (T-195/01 και T-207/01, EU:T:2002:111,σκέψη 12).

15       Βλ. απόφαση της 23ης Σεπτεμβρίου 2003, Επιτροπή κατά Ηνωμένου Βασιλείου (C-30/01, EU:C:2003:489, σκέψη 59).

16       Βλ. προτάσεις του γενικού εισαγγελέα A. Tizzano στην υπόθεση Επιτροπή κατά Ηνωμένου Βασιλείου (C-30/01, EU:C:2003:25, σημείο 62).

17       Βλ. άρθρο 259 ΣΛΕΕ.

18       Παρεμπιπτόντως, το Γιβραλτάρ δεν μπορεί να ασκήσει ούτε προσφυγή ακυρώσεως βάσει του άρθρου 263, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ, βλ. απόφαση της 29ης Ιουνίου 1993, Γιβραλτάρ κατά Συμβουλίου (C-298/89, EU:C:1993:267, σκέψη 14). Όσον αφορά τις προσφυγές ακυρώσεως κατά πράξεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Γιβραλτάρ αντιμετωπίζεται ως μη προνομιούχος προσφεύγων σύμφωνα με το άρθρο 263, παράγραφος 4, ΣΛΕΕ, και μπορεί να ασκήσει προσφυγή αποκλειστικά και μόνο βάσει των αυστηρών προϋποθέσεων αυτής της διατάξεως.

19       Βλ., για παράδειγμα, απόφαση της 8ης Σεπτεμβρίου 2009, Liga Portuguesa de Futebol Profissional και Baw International (C-42/07, EU:C:2009:519, σκέψη 20). Η υπόθεση εκείνη αφορούσε την εμπορική προώθηση στην Πορτογαλία διαφόρων τυχερών παιγνίων, τα οποία παρέχονταν μέσω διαδικτύου από εταιρία με καταστατική έδρα στο Γιβραλτάρ. Στη σκέψη 49 της αποφάσεως, το Δικαστήριο έκρινε ότι η εταιρία εκείνη είναι «[…] ιδιωτικός επιχειρηματικός φορέας εγκατεστημένος εντός άλλου κράτους μέλους».

20       Αντιθέτως, ο γενικός εισαγγελέας Y. Bot, στις προτάσεις του στην υπόθεση Liga Portuguesa de Futebol Profissional και Baw International (C-42/07, EU:C:2008:560, σημεία 184 επ.) παραπέμπει στο άρθρο 355, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ, καίτοι στα σημεία 225 και 232 λαμβάνει ως δεδομένο ότι η εκεί επίμαχη εταιρία είναι εγκατεστημένη σε κράτος μέλος.

21       Βλ. απόφαση της 8ης Σεπτεμβρίου 2010, Carmen Media Group (C-46/08, EU:C:2010:505, σκέψη 52).

22       Βλ. προτάσεις του γενικού εισαγγελέα F. G. Jacobs στην υπόθεση Barr και Montrose Holdings (C-355/89, EU:C:1991:5, σημείο 22).

23       Manxmen αποκαλούνται οι κάτοικοι της νήσου Man.

24       Βλ. απόφαση της 3ης Ιουλίου 1991, Barr και Montrose Holdings (C-355/89, EU:C:1991:287, σκέψη 22).

25       Βλ. απόφαση της 3ης Ιουλίου 1991, Barr και Montrose Holdings (C-355/89, EU:C:1991:287, σκέψη 23).

26       Βλ. απόφαση της 8ης Νοεμβρίου 2005, Jersey Produce Marketing Organisation (C-293/02, EU:C:2005:664, σκέψη 43).

27       Βλ. απόφαση της 8ης Νοεμβρίου 2005, Jersey Produce Marketing Organisation (C-293/02, EU:C:2005:664, σκέψη 54).

28       Του Δήμου της Carrara στην Τοσκάνη (Ιταλία).

29       Βλ. απόφαση της 9ης Σεπτεμβρίου 2004, Carbonati Apuani (C-72/03, EU:C:2004:506, σκέψη 23).

30       Βλ. απόφαση της 9ης Σεπτεμβρίου 2004, Carbonati Apuani (C-72/03, EU:C:2004:506, σκέψη 22).

32       Βλ. απόφαση της 9ης Σεπτεμβρίου 2004, Carbonati Apuani (C-72/03, EU:C:2004:506, σκέψη 26).

33       Βλ. απόφαση της 9ης Αυγούστου 1994, Lancry κ.λπ. (C-363/93 και C-407/93 έως C-411/93, EU:C:1994:315, σκέψη 30)· βλ., συναφώς, ως προς τα μέτρα ισοδυνάμου με ποσοτικούς περιορισμούς αποτελέσματος, αποφάσεις της 15ης Δεκεμβρίου 1982, Oosthoek's Uitgeversmaatschappij (286/81, EU:C:1982:438, σκέψη 9)· της 15ης Δεκεμβρίου 1993, Ligur Carni κ.λπ. (C-277/91, C-318/91 και C-319/91, EU:C:1993:927, σκέψεις 36 και 37)· της 13ης Ιανουαρίου 2000, TK-Heimdienst (C-254/98, EU:C:2000:12, σκέψεις 27 έως 31), και της 5ης Δεκεμβρίου 2000, Guimont (C-448/98, EU:C:2000:663, σκέψεις 21 έως 23).

35       Βλ., για μια πολύ πρόσφατη επιβεβαίωση αυτής της πάγιας νομολογίας, απόφαση της 15ης Νοεμβρίου 2016, Ullens de Schooten (C-268/15, EU:C:2016:874, σκέψη 47 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία).

36       Βλ. απόφαση της 15ης Νοεμβρίου 2016, Ullens de Schooten (C-268/15, EU:C:2016:874, σκέψεις 50 έως 53).

37       Βλ. απόφαση της 15ης Νοεμβρίου 2016, Ullens de Schooten (C-268/15, EU:C:2016:874, σκέψη 55).

38       Βλ. απόφαση της 17ης Δεκεμβρίου 2015, X-Steuerberatungsgesellschaft (C-342/14, EU:C:2015:827, σκέψη 48 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία).

39       Βλ. προτάσεις της γενικής εισαγγελέα J. Kokkot στην υπόθεση X (C-686/13, EU:C:2015:31, σημείο 40).

40       Βλ. προτάσεις της γενικής εισαγγελέα J. Kokkot στην υπόθεση Viacom Outdoor (C-134/03, EU:C:2004:676, σημεία 58 έως 67)(σχετικά με την ελευθερία παροχής υπηρεσιών, άρθρο 56 ΣΛΕΕ)· προτάσεις της γενικής εισαγγελέα J. Kokkot στην υπόθεση X (C-498/10, EU:C:2011:870, σημεία 17 έως 29) (σχετικά με την ελευθερία εγκαταστάσεως, άρθρο 49 ΣΛΕΕ), και προτάσεις της γενικής εισαγγελέα J. Kokkot στην υπόθεση X (C-686/13, EU:C:2015:31, σημεία 38 έως 45) (σχετικά με την ελευθερία εγκαταστάσεως, άρθρο 49 ΣΛΕΕ). Βλ., επίσης, Kokott, J., Ost, H., σε «Europäische Grundfreiheiten und nationales Steuerrecht», Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht, 2011, σ. 496 έως 503.

41       Βλ. προτάσεις της γενικής εισαγγελέα J. Kokkot στην υπόθεση X (C-686/13, EU:C:2015:31, σημεία 38 έως 40).

42       Βλ. απόφαση της 11ης Ιουνίου 2015, Berlington Hungary κ.λπ. (C-98/14, EU:C:2015:386, σκέψη 42).

43       Ως εκ τούτου, κατάλληλο μέτρο για την αποφυγή της διπλής φορολογίας είναι κυρίως η σύναψη διμερών συμβάσεων μεταξύ των κρατών (μελών) με αντικείμενο αυτό το ζήτημα. Βλ., επίσης, απόφαση της 14ης Νοεμβρίου 2006, Kerckhaert και Morres (C-513/04, EU:C:2006:713, σκέψη 21).

44       Βλ., για παράδειγμα, όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων, αποφάσεις της 14ης Νοεμβρίου 2006, Kerckhaert και Morres (C-513/04, EU:C:2006:713, σκέψεις 20 επ.), και της 16ης Ιουλίου 2009, Damseaux (C-128/08, EU:C:2009:471, σκέψεις 30 επ.).

45       Βλ. απόφαση της 11ης Δεκεμβρίου 2003, AMOK (C-289/02, EU:C:2003:669, σκέψεις 25 και 26 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία).

46       Συναφώς, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου παραπέμπει στις αποφάσεις της 14ης Νοεμβρίου 2006, Kerckhaert και Morres (C-513/04, EU:C:2006:713, σκέψη 20), και της 20ής Μαΐου 2008, Orange European Smallcap Fund (C-194/06, EU:C:2008:289, σκέψεις 37 και 48). Βλ., επίσης, αποφάσεις της 13ης Δεκεμβρίου 2005, Marks & Spencer (C-446/03, EU:C:2005:763, σκέψεις 43 και 44)· της 13ης Μαρτίου 2007, Test Claimants in the Thin Cap Group Litigation (C-524/04, EU:C:2007:161, σκέψεις 68 και 72), και της 28ης Φεβρουαρίου 2008, Deutsche Shell (C-293/06, EU:C:2008:129, σκέψη 37).

47       Συναφώς, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου παραπέμπει στις αποφάσεις της 13ης Δεκεμβρίου 2005, Marks & Spencer (C-446/03, EU:C:2005:763, σκέψεις 43 και 44), της 13ης Μαρτίου 2007, Test Claimants in the Thin Cap Group Litigation (C-524/04, EU:C:2007:161, σκέψεις 68 και 72), και της 28ης Φεβρουαρίου 2008, Deutsche Shell (C-293/06, EU:C:2008:129, σκέψη 37).

48       Βλ. απόφαση της 11ης Ιουνίου 2015, Berlington Hungary κ.λπ. (C-98/14, EU:C:2015:386, σκέψη 60 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία).

49       Βλ. απόφαση της 11ης Ιουνίου 2015, Berlington Hungary κ.λπ. (C-98/14, EU:C:2015:386, σκέψη 61 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία).