EU tax law WEB A - C-679/16

–

w imieniu rządu fińskiego przez H. Leppo, działającą w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu rządu czeskiego przez M. Smolka, J. Vláčila i J. Pavliša, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu szwedzkiego przez A. Falk, C. Meyer-Seitz, H. Shev, L. Zettergren i L. Swedenborga, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez D. Martina i I. Koskinena, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 20 i 21 TFUE, a także art. 3 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 2004, L 166, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 5, t. 5, s. 72), zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 988/2009 z dnia 16 września 2009 r. (Dz.U. 2009, L 284, s. 43) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 883/2004”).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach postępowania wszczętego przez A w przedmiocie zapewnienia mu przez Espoon kaupungin sosiaali- ja terveyslautakunnan yksilöasioiden jaosto (wydział spraw indywidualnych komisji spraw społecznych i medycznych miasta Espoo, Finlandia, zwany dalej „gminą Espoo”) pomocy osobistej w Tallinie, w Estonii, gdzie A odbywa trzyletni cykl studiów prawniczych w pełnym wymiarze godzin.

3

Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, zawarta w Nowym Jorku w dniu 13 grudnia 2006 r. (Recueil des traités des Nations unies, vol. 2515, s. 3, zwana dalej „konwencją o prawach osób niepełnosprawnych”), weszła w życie w dniu 3 maja 2008 r. Konwencja ta została zatwierdzona w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2010/48/WE z dnia 26 listopada 2009 r. (Dz.U. 2010, L 23, s. 35).

4

Artykuł 19 konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, zatytułowany „Niezależne życie i włączenie w społeczeństwo”, stanowi:

„Państwa strony niniejszej konwencji […] podejmują efektywne i odpowiednie środki w celu ułatwienia pełnego korzystania przez osoby niepełnosprawne z tego prawa oraz w celu pełnej integracji i uczestnictwa w życiu społeczności, w tym zapewniają, aby:

[…]

[…]”.

5

Trybunał potwierdził, że postanowienia tej konwencji stanowią integralną część porządku prawnego Unii i że przepisy prawa Unii należy interpretować w miarę możliwości zgodnie ze wspomnianą konwencją (wyrok z dnia 11 kwietnia 2013 r., HK Danmark, C-335/11 i C-337/11, EU:C:2013:222, pkt 30, 32).

6

Republika Finlandii ratyfikowała konwencję o prawach osób niepełnosprawnych oraz protokół fakultatywny do tej konwencji w dniu 11 maja 2016 r. Konwencja oraz protokół fakultatywny weszły w życie w Finlandii w dniu 10 czerwca 2016 r.

7

Motyw 15 rozporządzenia nr 883/2004 ma następujące brzmienie:

„Niezbędne jest poddanie [objęcie] osób przemieszczających się we Wspólnocie systemem zabezpieczenia społecznego tylko jednego państwa członkowskiego w celu uniknięcia zbiegu mających tu zastosowanie przepisów ustawodawstw krajowych oraz komplikacji, które mogłyby z tego wynikać”.

8

Artykuł 1 lit. j)–l) tego rozporządzenia zawiera następujące definicje:

[…]”.

9

Artykuł 3 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Zagadnienia objęte rozporządzeniem”, stanowi:

„1.   Niniejsze rozporządzenie stosuje się do całego ustawodawstwa odnoszącego się do następujących działów zabezpieczenia społecznego:

[…]

2.   O ile załącznik XI nie stanowi inaczej, niniejsze rozporządzenie stosuje się do ogólnych i specjalnych systemów zabezpieczeń społecznych, bez względu na to, czy są one składkowe, czy nieskładkowe, oraz do systemów związanych z obowiązkiem pracodawcy lub armatora.

3.   Niniejsze rozporządzenie stosuje się także do specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych objętych art. 70.

[…]

5.   Niniejszego rozporządzenia nie stosuje się:

[…]”.

10

Artykuł 9 rozporządzenia nr 883/2004, zatytułowany „Oświadczenia państw członkowskich dotyczące zakresu niniejszego rozporządzenia”, przewiduje między innymi, że państwa członkowskie powiadamiają pisemnie Komisję Europejską o ustawodawstwie i systemach, o których mowa w art. 3 tego rozporządzenia.

11

Artykuł 11 rozporządzenia nr 883/2004, zawarty w tytule II tego rozporządzenia, zatytułowanym „Określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa”, stanowi w ust. 1 i 3:

„1.   Osoby, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Ustawodawstwo takie określane jest zgodnie z przepisami niniejszego tytułu.

[…]

3.   Zgodnie z przepisami art. 12 do 16:

[…]

12

Zgodnie z § 13 pkt 1 sosiaalihuoltolaki (17.9.1982/710) (ustawy nr 710 z dnia 17 września 1982 r. o pomocy społecznej):

„W ramach swoich zadań związanych z pomocą społeczną gmina jest zobowiązana, przy uwzględnieniu treści i zakresu przewidzianych w przepisach, do:

[…]”.

13

Paragraf 14 akapit pierwszy ustawy o pomocy społecznej przewiduje:

„Mieszkańcem gminy w rozumieniu niniejszej ustawy jest każda osoba mająca miejsce zamieszkania w gminie w rozumieniu väestökirjalaki [ustawy o rejestrach stanu cywilnego (141/69)].

[…]”.

14

Paragraf 1 laki vammaisuuden perusteella järjestettävistä palveluista ja tukitoimista (3.4.1987/380) (ustawy nr 380 z dnia 3 kwietnia 1987 r. o usługach i środkach wsparcia dla osób niepełnosprawnych), w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności w postępowaniu głównym (zwanej dalej „ustawą o usługach dla osób niepełnosprawnych”) stanowi:

„Celem niniejszej ustawy jest stworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie oraz aktywność w społeczeństwie na równi z innymi jego członkami oraz zapobieganie i usuwanie niedogodności i przeszkód związanych z niepełnosprawnością”.

15

Paragraf 3 tej ustawy, zatytułowany „Obowiązki związane z organizacją usług i środków wsparcia”, brzmi:

„Zadaniem gminy jest działanie w kierunku zapewnienia osobom niepełnosprawnym usług i środków wsparcia w taki sposób, aby pod względem charakteru i zakresu odpowiadały zapotrzebowaniu w gminie.

W ramach zapewniania usług i środków wsparcia w rozumieniu niniejszej ustawy uwzględnia się indywidualne zapotrzebowanie uprawnionego na korzystanie z pomocy”.

16

Paragraf 8 omawianej ustawy, zatytułowany „Usługi dla osób niepełnosprawnych”, przewiduje w ust. 2:

„Zadaniem gminy jest zapewnienie osobom o znacznym stopniu niepełnosprawności mieszczących się w rozsądnych granicach usług transportu wraz z asystą, usług związanych z czynnościami codziennymi, pomocy osobistej oraz mieszkaniowej z asystą, jeśli dana osoba ze względu na swoją niepełnosprawność lub chorobę bezwzględnie wymaga korzystania z usług dla wykonania zwykłych czynności życiowych. Gmina nie ma jednak szczególnego obowiązku zapewniania pomocy mieszkaniowej z asystą lub pomocy osobistej, jeśli niezbędna opieka dla osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności nie może zostać zagwarantowana w ramach opieki środowiskowej”.

17

Paragraf 8c tej samej ustawy, zatytułowany „Pomoc osobista”, stanowi:

„»Pomoc osobista« w rozumieniu niniejszej ustawy oznacza niezbędną pomoc w domu i poza domem dla osób o znacznym stopniu niepełnosprawności:

Celem pomocy osobistej jest wspieranie osób o znacznym stopniu niepełnosprawności w realizacji ich własnych decyzji przy wykonywaniu czynności wymienionych w akapicie pierwszym. Organizacja pomocy osobistej wymaga, aby osoba o znacznym stopniu niepełnosprawności posiadała zasoby pozwalające określić zakres i sposoby świadczenia pomocy.

Dla celów zapewnienia pomocy osobistej za osobę o znacznym stopniu niepełnosprawności uważa się osobę, która ze względu na niepełnosprawność lub długotrwałą czy postępującą chorobę bezwzględnie i w sposób powtarzający się wymaga pomocy innej osoby dla wykonania czynności wymienionych w akapicie pierwszym, przy czym potrzeba ta nie wynika w głównej mierze z chorób lub niesprawności związanych z wiekiem.

Pomoc osobista jest świadczona dla wykonywania czynności życia codziennego oraz pracy i pobierania nauki w zakresie, w jakim osoba o znacznym stopniu niepełnosprawności bezwzględnie wymaga tej pomocy.

W odniesieniu do działań, o których mowa w akapicie pierwszym pkt 3–5, pomoc osobista musi być zapewniana przez co najmniej 30 godzin w miesiącu, jeśli mniejsza liczba godzin nie pozwala na zagwarantowanie pomocy niezbędnej dla osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności”.

18

Paragraf 8d ustawy o usługach dla osób niepełnosprawnych, zatytułowany „Sposoby zapewniania pomocy osobistej”, ma następujące brzmienie:

„Rozstrzygając o sposobach zapewniania pomocy osobistej i jej świadczeniu, gmina uwzględnia opinię i życzenia osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności oraz określone w planie usług zapotrzebowanie na pomoc osobistą i warunki bytowe w całości.

Gmina może świadczyć pomoc osobistą poprzez:

W wypadku, o którym mowa w akapicie drugim pkt 1, osoba o znacznym stopniu niepełnosprawności uzyskuje, w razie potrzeby, wskazówki i pomoc w kwestiach związanych z zatrudnieniem pomocnika osobistego.

Pomocnikiem osobistym, o którym mowa w akapicie drugim pkt 1, nie może być rodzic ani inny bliski osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności, chyba że istnieją szczególnie ważne względy pozwalające uznać, że leży to w interesie osoby niepełnosprawnej”.

19

Paragraf 4 laki sosiaali- ja terveydenhuollon asiakasmaksuista (3.8.1992/734) (ustawy nr 734 z dnia 3 sierpnia 1992 r. o opłatach z tytułu opieki społecznej i zdrowotnej), zatytułowany „Nieodpłatne usługi społeczne”, stanowi w pkt 5:

„Wśród usług społecznych tytułem nieodpłatnym świadczone są:

[…]

20

Skarżący w postępowaniu głównym urodził się w 1992 r. i zamieszkuje w gminie Espoo w Finlandii. Według ustaleń sądu odsyłającego wymaga on znacznego wsparcia, w szczególności przy wykonywaniu czynności życia codziennego. Wobec tego gmina Espoo zapewniła mu pomoc osobistą, aby umożliwić mu naukę w szkole średniej, którą pobierał w Finlandii.

21

W sierpniu 2013 r. A zwrócił się do gminy Espoo o przyznanie, na podstawie ustawy o usługach dla osób niepełnosprawnych, pomocy osobistej na około pięć godzin w tygodniu w celu wykonywania czynności życia codziennego, takich jak robienie zakupów, sprzątanie i pranie. W dniu składania wniosku A był w trakcie przeprowadzki do Tallina w Estonii, aby odbyć tam trzyletnie studia prawnicze w pełnym wymiarze godzin. Wskutek tej przeprowadzki spędzałby w stolicy Estonii trzy lub cztery dni w tygodniu, przy czym zamierzał powracać do Espoo w każdy weekend. Usługi, o które się ubiegał, miałyby w związku z tym być świadczone poza Finlandią.

22

Decyzją z dnia 12 listopada 2013 r., utrzymaną w mocy decyzją z dnia 4 lutego 2014 r., wydaną na skutek złożonego odwołania, wniosek A o przyznanie pomocy osobistej został oddalony z uwagi na fakt, że pobytu A poza granicami Finlandii nie można uznać za pobyt okazjonalny, nawet jeśli nie ulega zmianie gmina zamieszkania A. Według gminy Espoo gmina nie jest zobowiązana do świadczenia usług i zapewniania środków wsparcia poza Finlandią, ponieważ charakter tego rodzaju pobytu jest zbliżony do pojęcia „zwykłego pobytu”. Stwierdzono ponadto, że pomoc osobista może zostać udzielona za granicą w czasie wakacji lub podróży służbowej. Nie przyznaje się natomiast zwrotu wydatków, jeżeli gmina zamieszkania danej osoby ulega zmianie w związku z pobytem za granicą lub jeżeli ma się do czynienia z innego rodzaju pobytem za granicą o charakterze stałym lub zwykłym.

23

Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2014 r. Helsingin hallinto-oikeus (sąd administracyjny w Helsinkach, Finlandia) zasadniczo potwierdził to rozumowanie i oddalił wniesioną przez A skargę na decyzję odmowną w przedmiocie udzielenia pomocy osobistej.

24

Korkein hallinto-oikeus (naczelny sąd administracyjny, Finlandia), rozpatrujący apelację od tego wyroku, stwierdził, że w celu rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym konieczne jest uzyskanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

25

W tym względzie sąd odsyłający zauważa, że na podstawie ustawy o usługach dla osób niepełnosprawnych pomoc osobista jest usługą wchodzącą w zakres szczególnego obowiązku gminy i że osoba spełniająca warunki, aby się o nią ubiegać ma prawo podmiotowe do takiej pomocy, która musi zostać przyznana każdej osobie o znacznym stopniu niepełnosprawności w rozumieniu tej ustawy, jeśli jest ona niezbędna w kontekście indywidualnych potrzeb danej osoby.

26

Sąd odsyłający zauważył jednak, że o ile bezsporne jest, że w rozumieniu prawa krajowego gminą zamieszkania A pozostaje Espoo, choć odbywa on studia w stolicy Estonii, o tyle obowiązek udzielenia żądanej pomocy w kontekście pobytu poza Finlandią nie może zostać wywiedziony ani z brzmienia ustawy o usługach dla osób niepełnosprawnych, ani z prac legislacyjnych nad tą ustawą.

27

Zdaniem Korkein hallinto-oikeus (naczelnego sądu administracyjnego), w tym kontekście, dla rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu konieczne jest dokonanie wykładni prawa Unii. Sąd odsyłający stawia sobie w tym względzie przede wszystkim pytanie o to, czy pomoc osobistą ustanowioną na mocy ustawy o usługach dla osób niepełnosprawnych należy uznać za „świadczenie z tytułu choroby”, w którym to wypadku objęta byłaby ona zakresem stosowania rozporządzenia nr 883/2004, czy też jest to raczej świadczenie z zakresu pomocy społecznej, które nie podlega regulacji wspomnianego rozporządzenia. Skłaniając się ku przyjęciu tej drugiej hipotezy, Korkein hallinto-oikeus (naczelny sąd administracyjny) rozważa dalej, czy postanowienia traktatu FUE dotyczące obywatelstwa Unii Europejskiej stoją na przeszkodzie odmowie udzielenia pomocy osobistej, o jaką wnioskowano w sprawie będącej przedmiotem postępowania głównego.

28

W tych okolicznościach Korkein hallinto-oikeus (naczelny sąd administracyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

29

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy wykładni art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 883/2004 należy dokonywać w ten sposób, że świadczenie takie jak pomoc osobista rozpatrywana w postępowaniu głównym, które polega między innymi na pokryciu kosztów czynności życia codziennego ponoszonych przez osobę o znacznym stopniu niepełnosprawności, która nie jest czynna zawodowo, w celu umożliwienia jej pobierania nauki w szkole wyższej, wchodzi w zakres pojęcia „świadczenia z tytułu choroby” w rozumieniu tego przepisu.

30

Na wstępie należy stwierdzić, że z akt sprawy będących w posiadaniu Trybunału wynika, że Republika Finlandii nie oświadczyła, iż ustawa o usługach dla osób niepełnosprawnych podlega zakresowi stosowania rozporządzenia nr 883/2004. Jednakże Trybunał orzekł już, że okoliczność, iż państwo członkowskie nie przedstawiło oświadczenia, tak jak to przewiduje art. 9 rozporządzenia nr 883/2004, o objęciu danej ustawy tym rozporządzeniem, nie skutkuje jej wyłączeniem ipso facto z jego zakresu przedmiotowego stosowania (zob. w szczególności analogicznie wyroki: z dnia 11 lipca 1996 r., Otte, C-25/95, EU:C:1996:295, pkt 20 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 19 września 2013 r., Hliddal i Bornand, C-216/12 i C-217/12, EU:C:2013:568, pkt 46).

31

Należy podkreślić, że jeśli chodzi o rozdział pomiędzy świadczeniami objętymi zakresem stosowania rozporządzenia nr 883/2004 a świadczeniami wyłączonymi z tego zakresu, to opiera się on zasadniczo na elementach konstytutywnych każdego świadczenia, w szczególności jego celach i warunkach przyznania, a nie na okoliczności, czy ustawodawstwo krajowe kwalifikuje świadczenie jako świadczenie z tytułu zabezpieczenia społecznego (zob. podobnie w szczególności wyroki: z dnia 5 marca 1998 r., Molenaar, C-160/96, EU:C:1998:84, pkt 19; z dnia 16 września 2015 r., Komisja/Słowacja, C-433/13, EU:C:2015:602, pkt 70; a także z dnia 30 maja 2018 r., Czerwiński, C-517/16, EU:C:2018:350, pkt 33).

32

Tym samym z utrwalonego orzecznictwa wynika, że świadczenie można uznać za świadczenie z tytułu zabezpieczenia społecznego w zakresie, w jakim świadczenie to jest przyznawane beneficjentom z pominięciem jakiejkolwiek indywidualnej i uznaniowej oceny ich potrzeb osobistych, na podstawie sytuacji określonej w ustawie i w zakresie, w jakim odnosi się ono do jednego z ryzyk wymienionych wyraźnie w art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 (zob. w szczególności wyroki: z dnia 27 marca 1985 r., Hoeckx, 249/83, EU:C:1985:139, pkt 12–14; z dnia 16 września 2015 r., Komisja/Słowacja, C-433/13, EU:C:2015:602, pkt 71; a także z dnia 21 czerwca 2017 r., Martinez Silva, C-449/16, EU:C:2017:485, pkt 20).

33

Jako że obie wskazane w poprzednim punkcie przesłanki mają charakter łączny, niespełnienie jednej z nich skutkuje tym, że dane świadczenie nie jest objęte zakresem stosowania rozporządzenia nr 883/2004.

34

W odniesieniu do pierwszej przesłanki należy przypomnieć, że jest ona spełniona, w sytuacji gdy świadczenie jest przyznawane w odniesieniu do obiektywnych kryteriów, które jeśli są spełnione, uprawniają do świadczenia, a właściwy organ nie może brać pod uwagę innych okoliczności osobistych (zob. podobnie w szczególności wyroki: z dnia 16 lipca 1992 r., Hughes, C-78/91, EU:C:1992:331, pkt 17; z dnia 16 września 2015 r., Komisja/Słowacja, C-433/13, EU:C:2015:602, pkt 73).

35

W tym względzie sąd odsyłający stwierdza, że chociaż indywidualne potrzeby osób o znacznym stopniu niepełnosprawności są uwzględniane przy udzielaniu pomocy osobistej przewidzianej w ustawie o usługach dla osób niepełnosprawnych, to ustawa ta przyznaje beneficjentom, jak to określa, „prawo podmiotowe” do tej pomocy na podstawie ustawowo zdefiniowanych warunków, niezależnie od poziomu ich dochodów.

36

Rządy fiński i szwedzki ze swej strony uważają, że świadczenie rozpatrywane w postępowaniu głównym można porównać do świadczenia rozpatrywanego w wyroku z dnia 16 września 2015 r., Komisja/Słowacja (C-433/13, EU:C:2015:602), zważywszy na uwzględnianie indywidualnych potrzeb beneficjenta i zakres uznania przyznany gminie w odniesieniu do sposobów zapewniania tego świadczenia oraz jego rozmiaru, a tym samym nie spełnia ono pierwszej przesłanki, o której mowa w pkt 32 niniejszego wyroku, a zatem nie wchodzi w zakres przedmiotowy stosowania rozporządzenia nr 883/2004. Natomiast zarówno Komisja, jak i rząd czeski uważają, że omawiane świadczenie spełnia tę przesłankę.

37

W wyroku z dnia 16 września 2015 r., Komisja/Słowacja (C-433/13, EU:C:2015:602), Trybunał orzekł, po pierwsze, że Komisja nie wykazała, iż kryteria słowackiej ustawy dotyczące przeprowadzenia różnych ekspertyz medycznych i społecznych uprawniają do rozpatrywanych świadczeń, a właściwemu organowi nie przysługuje uznanie w odniesieniu do ich przyznania, oraz po drugie, że ustawa ta przewidywała, iż prawo do zasiłku tytułem rekompensaty powstaje na mocy ważnej decyzji właściwego organu dotyczącej uznania tego prawa, co potwierdzało stanowisko rządu słowackiego, zgodnie z którym administracja posiada uprawnienia dyskrecjonalne przy przyznawaniu rozpatrywanych świadczeń.

38

Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 42 swojej opinii, wynika z tego, że aby wykluczyć spełnienie pierwszej przesłanki, o której mowa w pkt 32 niniejszego wyroku, dyskrecjonalna ocena indywidualnych potrzeb beneficjenta rozpatrywanego świadczenia musi odnosić się przede wszystkim do nabycia prawa do świadczenia, co wzmacnia argument rządu słowackiego, że administracji przysługiwał zakres uznania przy przyznawaniu rozpatrywanych świadczeń.

39

Należy stwierdzić, że uwzględnianie indywidualnych potrzeb zainteresowanego zostało w ustawie o usługach dla osób niepełnosprawnych wspomniane kilkakrotnie, w szczególności w jej §§ 8c i 8d. Jednakże przyznany między innymi w § 8d zakres uznania w ramach uprawnień gminy zamieszkania beneficjenta, nie dotyczy nabycia prawa do pomocy osobistej, ale sposobu, w jaki pomoc ta jest przyznawana, a także jej rozmiaru, ponieważ pomoc osobista powinna zostać zapewniona przez gminę, gdy wnioskodawca jest osobą o znacznym stopniu niepełnosprawności, która mieszka na terytorium tej gminy, niezależnie od dochodów tej osoby. Tym samym sytuacja w sprawie w postępowaniu głównym jest inna niż sprawa rozpatrywana w wyroku z dnia 16 września 2015 r., Komisja/Słowacja (C-433/13, EU:C:2015:602).

40

Mając na uwadze powyższe rozważania, należy stwierdzić, że w sprawie w postępowaniu głównym została spełniona pierwsza przesłanka.

41

W odniesieniu do drugiej przesłanki należy zbadać, czy świadczenie rozpatrywane w postępowaniu głównym dotyczy jednego z rodzajów ryzyka wymienionych wyraźnie w art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004.

42

Co się tyczy konkretnie ubezpieczenia od niesamodzielności, Trybunał orzekł, że zasadniczo świadczenia dotyczące ryzyka niesamodzielności, mimo że posiadają sobie właściwe cechy, powinny być uznawane za „świadczenia z tytułu choroby” w rozumieniu art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 (zob. podobnie w szczególności wyroki: z dnia 5 marca 1998 r., Molenaar, C-160/96, EU:C:1998:84, pkt 23–25; z dnia 30 czerwca 2011 r., da Silva Martins, C-388/09, EU:C:2011:439, pkt 40–45; z dnia 1 lutego 2017 r., Tolley, C-430/15, EU:C:2017:74, pkt 46).

43

Jednak takie zrównanie ryzyka niesamodzielności z ryzykiem choroby zakłada, że świadczenia mające na celu objęcie ryzyka niesamodzielności mają na celu poprawę stanu zdrowia i warunków życia osób wymagających opieki (zob. podobnie wyroki: z dnia 8 marca 2001 r., Jauch, C-215/99, EU:C:2001:139, pkt 28; z dnia 21 lutego 2006 r., Hosse, C-286/03, EU:C:2006:125, pkt 38–44; a także z dnia 30 czerwca 2011 r., da Silva Martins, C-388/09, EU:C:2011:439, pkt 45).

44

Tak jest w wypadku, gdy niezależnie od sposobu finansowania tych systemów chodzi o pokrycie wydatków związanych ze stopniem niesamodzielności osoby, dotyczących – przynajmniej częściowo – usług opiekuńczych świadczonych na rzecz danej osoby oraz poprawy jej codziennego życia poprzez zapewnienie, na przykład, pokrycia kosztów urządzeń lub pomocy osób trzecich (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 marca 1998 r., Molenaar, C-160/96, EU:C:1998:84, pkt 23; z dnia 8 lipca 2004 r., Gaumain-Cerri i Barth, C-502/01 i C-31/02, EU:C:2004:413, pkt 3, 21, 26; a także z dnia 12 lipca 2012 r., Komisja/Niemcy, C-562/10, EU:C:2012:442, pkt 46).

45

Trybunał orzekł również, że świadczenia dotyczące ryzyka niesamodzielności mają ponadto charakter uzupełniający w stosunku do „klasycznych” świadczeń z tytułu choroby podlegających stricto sensu art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 883/2004, i niekoniecznie stanowią ich integralną część (zob. w szczególności wyroki: z dnia 30 czerwca 2011 r., da Silva Martins, C-388/09, EU:C:2011:439, pkt 47; a także z dnia 1 lutego 2017 r., Tolley, C-430/15, EU:C:2017:74, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo).

46

W sprawie w postępowaniu głównym, jak wskazały rządy fiński i szwedzki w uwagach na piśmie oraz rzecznik generalny w swojej opinii, należy stwierdzić, że nie można przyjąć, aby pomoc osobista przewidziana w ustawie o usługach dla osób niepełnosprawnych miała na celu poprawę związanego z niepełnosprawnością stanu zdrowia beneficjenta.

47

Artykuł 1 tej ustawy stanowi bowiem, że jej celem jest stworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie oraz aktywność w społeczeństwie na równi z innymi jego członkami oraz zapobieganie i usuwanie niedogodności i przeszkód związanych z niepełnosprawnością.

48

Ponadto na podstawie § 8c tej ustawy celem pomocy osobistej jest wspieranie osób o znacznym stopniu niepełnosprawności w realizacji ich własnych decyzji przy wykonywaniu czynności wymienionych w tym paragrafie, tj. czynności życia codziennego, pracy i pobierania nauki, zajęć w czasie wolnym, uczestniczenia w życiu społecznym lub utrzymywania kontaktów społecznych.

49

Wreszcie z prac legislacyjnych nad tą ustawą wynika, że potrzeby w zakresie pomocy, która odnosi się do opieki, leczenia lub nadzoru, są wyraźnie wyłączone z zakresu stosowania pomocy osobistej.

50

W konsekwencji nie można przyjąć, że świadczenie rozpatrywane w postępowaniu głównym dotyczy jednego z rodzajów ryzyka wyraźnie wymienionych w art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004.

51

Wynika z tego, że druga przesłanka, o której mowa w pkt 32 niniejszego wyroku, nie została spełniona. Tym samym świadczenie rozpatrywane w postępowaniu głównym nie wchodzi w zakres stosowania rozporządzenia nr 883/2004.

52

Biorąc powyższe pod uwagę na pytanie pierwsze trzeba odpowiedzieć następująco: wykładni art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 883/2004 należy dokonywać w ten sposób, że świadczenie takie jak pomoc osobista rozpatrywana w postępowaniu głównym, która polega między innymi na pokryciu kosztów związanych z czynnościami życia codziennego osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności, która nie jest czynna zawodowo, w celu umożliwienia tej osobie pobierania nauki w szkole wyższej, nie wchodzi w zakres pojęcia „świadczenia z tytułu choroby” w rozumieniu tego przepisu, a w związku z tym nie podlega zakresowi stosowania tego rozporządzenia.

53

Poprzez pytania drugie i trzecie, postawione na wypadek, gdyby pomoc osobista rozpatrywana w postępowaniu głównym nie podlegała kwalifikacji jako „świadczenie z tytułu choroby”, a tym samym nie wchodziła w zakres stosowania rozporządzenia nr 883/2004, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 20 i 21 TFUE stoją na przeszkodzie temu, aby gmina zamieszkania rezydenta państwa członkowskiego, który jest w znacznym stopniu niepełnosprawny, odmówiła mu świadczenia takiego jak pomoc osobista rozpatrywana w postępowaniu głównym z tego względu, że przebywa on w innym państwie członkowskim w celu pobierania nauki w szkole wyższej.

54

Na wstępie należy przypomnieć, że sąd odsyłający stwierdził, po pierwsze, że bezsporne jest, iż skarżący w postępowaniu głównym zachował miejsce zamieszkania w Finlandii zgodnie z odpowiednim ustawodawstwem krajowym oraz że planowany przez niego cotygodniowy pobyt w Estonii w ramach studiów jest jedynie tymczasowy, ponieważ przewiduje się, że co weekend będzie wracał do swojej gminy zamieszkania. Po drugie, ten sam sąd uściślił, że nauka w szkole wyższej, w przeciwieństwie do podróży służbowych i wakacji, nie należy do powodów, które zostały dopuszczone jako upoważniające zainteresowanego do skorzystania z pomocy osobistej rozpatrywanej w postępowaniu głównym poza granicami Finlandii.

55

Ponadto należy przypomnieć, że jako obywatel fiński A posiada na podstawie art. 20 ust. 1 TFUE status obywatela Unii i w związku z tym może powoływać się na prawa wynikające z posiadania tego statusu, w tym także wobec państwa członkowskiego, z którego pochodzi (zob. w szczególności wyrok z dnia 26 lutego 2015 r., Martens, C-359/13, EU:C:2015:118, pkt 20 i przytoczone tam orzecznictwo).

56

Jak Trybunał wielokrotnie orzekał, status obywatela Unii ma stanowić podstawowy status obywateli państw członkowskich, bowiem status ten pozwala tym spośród owych obywateli, którzy znajdują się w takiej samej sytuacji, korzystać z takiego samego traktowania wobec prawa w zakresie stosowania ratione materiae traktatu, bez względu na ich przynależność państwową i bez uszczerbku dla wyraźnie przewidzianych w tym względzie wyjątków (zob. w szczególności wyrok z dnia 2 czerwca 2016 r., Bogendorff von Wolffersdorff, C-438/14, EU:C:2016:401, pkt 29, 30 i przytoczone tam orzecznictwo).

57

Do sytuacji objętych zakresem stosowania ratione materiae prawa Unii należą sytuacje związane z korzystaniem z podstawowych swobód zagwarantowanych przez traktat, w szczególności w zakresie przyznanej w art. 21 TFUE swobody przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich (zob. w szczególności wyrok z dnia 2 czerwca 2016 r., Bogendorff von Wolffersdorff, C-438/14, EU:C:2016:401, pkt 31 i przytoczone tam orzecznictwo).

58

W tym względzie Trybunał uściślił, że o ile państwa członkowskie zachowują kompetencje, na podstawie art. 165 ust. 1 TFUE, w zakresie treści nauczania i organizacji swoich systemów edukacyjnych, o tyle kompetencje te powinny być wykonywane z poszanowaniem prawa Unii, a zwłaszcza postanowień traktatu odnoszących się do swobody przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, nadanej przez art. 21 ust. 1 TFUE każdemu obywatelowi Unii (wyrok z dnia 26 lutego 2015 r., Martens, C-359/13, EU:C:2015:118, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).

59

Prawo Unii nie nakłada poza tym na państwa członkowskie żadnego obowiązku ustanowienia systemu pomocy finansowej na pokrycie kosztów studiów w państwie członkowskim albo poza nim. Jeśli jednak państwo członkowskie ustanawia system pozwalający osobom uczącym się korzystać z takiej pomocy, musi czuwać nad tym, aby zasady przyznawania takiego dofinansowywania w sposób nieuzasadniony nie ograniczały prawa do przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (zob. w szczególności wyrok z dnia 26 lutego 2015 r., Martens, C-359/13, EU:C:2015:118, pkt 24).

60

Z utrwalonego orzecznictwa wynika również, że uregulowanie krajowe, które stawia w mniej korzystnej sytuacji niektórych obywateli danego państwa członkowskiego z tego tylko powodu, że skorzystali oni ze swobody przemieszczania się i pobytu w innym państwie członkowskim, stanowi ograniczenie swobód przysługujących każdemu obywatelowi Unii na gruncie art. 21 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 26 lutego 2015 r., Martens, C-359/13, EU:C:2015:118, pkt 25).

61

Ułatwienia, jakie traktat przyznaje obywatelom Unii w zakresie swobodnego przemieszczania się, nie byłyby bowiem w pełni skuteczne, gdyby obywatel państwa członkowskiego miał zostać zniechęcony do skorzystania z nich za sprawą trudności wynikających z przepisów państwa członkowskiego jego pochodzenia w związku z jego pobytem w innym państwie członkowskim, które stawiają go w niekorzystnej sytuacji z tego tylko względu, że skorzystał z tych ułatwień (zob. w szczególności wyrok z dnia 26 lutego 2015 r., Martens, C-359/13, EU:C:2015:118, pkt 26).

62

Aspekt ten jest jeszcze bardziej istotny w obszarze edukacji ze względu na cele określone w art. 6 lit. e) i art. 165 ust. 2 tiret drugie TFUE, w szczególności sprzyjanie mobilności studentów i nauczycieli (zob. w szczególności wyrok z dnia 26 lutego 2015 r., Martens, C-359/13, EU:C:2015:118, pkt 27).

63

Chociaż prawdą jest, że pomoc osobista rozpatrywana w postępowaniu głównym przyznawana jest nie tylko w odniesieniu do pobierania nauki w szkole wyższej, ale też w odniesieniu do integracji społecznej i gospodarczej osób o znacznym stopniu niepełnosprawności, aby mogły one same dokonywać wyborów, w tym co do kontynuacji nauki, orzecznictwo wskazane w pkt 55–62 niniejszego wyroku ma jednak zastosowanie.

64

W niniejszej sprawie sąd odsyłający stwierdził, że skarżący w postępowaniu głównym zachował swoje miejsce zamieszkania w gminie Espoo na podstawie odpowiednich przepisów krajowych.

65

Tymczasem bezsporne jest, że pomocy osobistej rozpatrywanej w postępowaniu głównym odmówiono wyłącznie z tego powodu, że nauka w szkole wyższej, w której planował kształcić się A, spełniający ponadto wszystkie pozostałe warunki otrzymania tej pomocy, miała być pobierana w państwie członkowskim innym niż Finlandia.

66

Taką odmowę należy uznać za ograniczenie swobody przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, przyznanej mocą art. 21 ust. 1 TFUE każdemu obywatelowi Unii.

67

Ograniczenie takie może być uzasadnione na gruncie prawa Unii jedynie wówczas, gdy u jego podstaw leżą obiektywne względy interesu ogólnego niezwiązane z obywatelstwem osób, których ono dotyczy, i gdy jest proporcjonalne do słusznego celu realizowanego przez prawo krajowe. Z orzecznictwa Trybunału wynika, że środek jest proporcjonalny, gdy pozwalając na osiągnięcie zamierzonego celu, nie wykracza poza to, co jest konieczne do jego realizacji (zob. w szczególności wyrok z dnia 26 lutego 2015 r., Martens, C-359/13, EU:C:2015:118, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo).

68

Jeśli chodzi o uzasadnienie przepisu krajowego, rząd fiński uważa, że żaden nadrzędny wzgląd interesu ogólnego nie może uzasadnić ograniczenia rozpatrywanego w sprawie w postępowaniu głównym. Natomiast rząd szwedzki uważa, że spoczywające na gminie obowiązki nadzoru nad sposobami organizacji pomocy osobistej rozpatrywanej w postępowaniu głównym oraz w tym kontekście gwarancja równowagi finansowej systemu zabezpieczenia społecznego uzasadniają ograniczenie przyznawania pomocy osobistej do terytorium Finlandii. Ponadto sąd odsyłający, odnosząc się do pkt 89 i 90 wyroku z dnia 21 lipca 2011 r., Stewart (C-503/09, EU:C:2011:500), wskazuje w swoim postanowieniu odsyłającym, tytułem celu interesu ogólnego, mogącego uzasadnić takie ograniczenie, utrzymanie spójności i skuteczności systemu pomocy osobistej na podstawie ustawy o usługach dla osób niepełnosprawnych, a także zapewnienie istnienia rzeczywistego związku pomiędzy osobą wnioskującą o pomoc a państwem członkowskim właściwym do jej przyznania.

69

Cele realizowane przez przepisy krajowe, mające na celu zapewnienie, by istniał rzeczywisty związek między osobą ubiegającą się o krótkookresowe świadczenie z tytułu niezdolności do pracy dla młodych niepełnosprawnych a właściwym państwem członkowskim oraz zachowanie równowagi finansowej krajowego systemu zabezpieczenia społecznego, są co do zasady uzasadnionymi celami mogącymi stanowić podstawę dla ograniczenia prawa do swobodnego przemieszczenia się i pobytu przewidzianego w art. 21 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 21 lipca 2011 r., Stewart, C-503/09, EU:C:2011:500, pkt 90).

70

Jednakże Trybunał doszedł do wniosku, że przesłanki obecności osoby wnioskującej o świadczenie z tytułu niezdolności do pracy nie mogą być uzasadnione celami wskazanymi w poprzednim punkcie niniejszego wyroku. Trybunał stwierdził bowiem, że chociaż osoba ubiegająca się o to świadczenie zamieszkiwała w państwie członkowskim innym niż zainteresowane państwo członkowskie, istnienie rzeczywistego i wystarczającego związku z jego terytorium mogło zostać wykazane przez czynniki inne niż jej obecność na terytorium tego państwa członkowskiego przed złożeniem wniosku, takie jak stosunki między tą osobą a systemem zabezpieczenia społecznego tego państwa, a także jej sytuacja rodzinna (wyrok z dnia 21 lipca 2011 r., Stewart, C-503/09, EU:C:2011:500, pkt 97–102, 104, 109).

71

Ponadto Trybunał orzekł, że te rozważania można zastosować w odniesieniu do celu polegającego na zapewnieniu równowagi finansowej krajowego systemu zabezpieczenia społecznego, ponieważ konieczność wykazania, iż istnieje rzeczywiste i wystarczające powiązanie osoby ubiegającej się o świadczenie z właściwym państwem członkowskim pozwala temu państwu na upewnienie się, iż koszty związane z wypłatą świadczenia nie staną się nieracjonalne (wyrok z dnia 21 lipca 2011 r., Stewart, C-503/09, EU:C:2011:500, pkt 103).

72

Taka konkluzja ma zastosowanie do sytuacji, w której znajduje się A w sprawie w postępowaniu głównym. Po pierwsze bowiem, bezsporne jest, jak wskazano w pkt 54 niniejszego wyroku, że A zachował swoje miejsce zamieszkania w gminie Espoo, w której złożył wniosek o pomoc osobistą i że wraca tam co tydzień podczas studiów w Estonii.

73

Dlatego też nie można skutecznie argumentować, że ta gmina mogłaby napotykać szczególne trudności w monitorowaniu, czy przestrzegane są warunki przyznawania tej pomocy oraz w sposobach jej organizacji i udzielania.

74

Ponadto z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, nie wynikają żadne informacje na temat charakteru przeszkód, które mogłyby utrudniać gminie monitorowanie przestrzegania warunków, na których korzysta się z pomocy osobistej przyznanej w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym w porównaniu z sytuacją dopuszczoną przez fińskie ustawodawstwo, w której fiński rezydent korzysta poza Finlandią z identycznej pomocy osobistej podczas podróży służbowych lub wakacji.

75

W tym kontekście, odnosząc się do sformułowanego przez rzecznika generalnego w jego opinii zapytania, Trybunał zwraca uwagę na to, o czym wspomina sąd odsyłający, że pomoc osobista rozpatrywana w postępowaniu głównym może być nadal przyznawana, gdy zainteresowany pobiera naukę w szkole wyższej w fińskiej gminie, która może być bardzo odległa od jego gminy zamieszkania. Możliwości monitorowania przez nią korzystania z tej pomocy w takiej sytuacji nie są dużo mniej ograniczone niż w sytuacji takiej jak w postępowaniu głównym, w której A kontynuuje naukę poza Finlandią, ale w sąsiednim regionie, powracając w każdy weekend do swojej fińskiej gminy zamieszkania.

76

Z drugiej strony z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynika, że rząd fiński wyjaśnił, iż nic nie pozwala obecnie przyjąć, że przyznanie pomocy osobistej w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym mogłoby zagrozić równowadze krajowego systemu zabezpieczenia społecznego.

77

W konsekwencji, w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym żaden z celów przedstawionych przez sąd odsyłający i przez rząd szwedzki nie pozwala na uzasadnienie ograniczenia swobody przemieszczania się i pobytu obywatela Unii, takiego jak A.

78

Z tego względu nie ma potrzeby wypowiadać się w przedmiocie wykładni art. 19 konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, o którą również wnosi sąd odsyłający, ponieważ nie ma ona wpływu na odpowiedź udzieloną na pytania drugie i trzecie.

79

W świetle powyższego na pytania drugie i trzecie należy odpowiedzieć w ten sposób, że art. 20 i 21 TFUE stoją na przeszkodzie temu, aby gmina zamieszkania rezydenta państwa członkowskiego, który jest w znacznym stopniu niepełnosprawny, odmówiła mu świadczenia takiego jak pomoc osobista rozpatrywana w postępowaniu głównym z tego względu, że przebywa on w innym państwie członkowskim w celu pobierania nauki w szkole wyższej.

80

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje:

Podpisy